Ozonska rupa koja se širi preko Antarktika tokom proljeća, prije nego što se ponovno suzi ljeti, dostigla je rekordne veličine od 2020. do 2022. godine.
Oporavak ozonskog omotača, koji se nalazi miljama iznad Zemlje i štiti planetu od ultraljubičastog zračenja, proslavljen je kao jedno od najvećih ekoloških postignuća na svijetu. Međutim, u novom istraživanju objavljenom u utorak, neki naučnici tvrde da se možda uopšte ne oporavlja već zapravo proširuje.
Nalazi se ne slažu sa široko prihvaćenim procjenama statusa ozonskog omotača, uključujući nedavno istraživanje podržano od strane Ujedinjenih nacija koje pokazuje da će se vratiti na nivoe iz 1980-ih već do 2040. godine.
Nekoliko zemalja se 1987. godine složilo da zabrani ili postepeno smanji upotrebu više od 100 hemikalija koje uništavaju ozon, a koje su uzrokovale "rupu" iznad Antarktika. Smanjenje se uglavnom pripisuje upotrebi hlorofluorougljovodonika (CFC), koji su bili uobičajeni u aerosol sprejevima, rastvaračima i rashladnim sredstvima. Ta zabrana, dogovorena pod Montrealskim protokolom, smatra se uspješnom u pomoći oporavku ozonskog omotača.
Međutim, rupa koja se širi preko Antarktika tokom proljeća prije nego što se ponovno suzi ljeti, dostigla je rekordne veličine od 2020. do 2022. godine, što je navelo naučnike u Novom Zelandu da istraže zašto.
U radu objavljenom u časopisu "Nature Communications", navodi se da su se nivoi ozona smanjili za 26% od 2004. godine u jezgru rupe tokom antarktičkog proleća.
"To znači da se rupa nije samo održala već je postala i dublja tačnije ima manje ozona tokom većeg dijela antarktičkog proljeća", rekla je Hana Kesenih, doktorski student na Univerzitetu Otago i glavna autorka studije.
"Rupe u ozonu tokom 2020-2022. godine potpuno se uklapaju u ovu sliku, jer je veličina/dubina tokom oktobra bila posebno zapažena u sve tri godine," navodi se.
Da bi došli do tog zaključka, naučnici su analizirali ponašanje ozonskog omotača od septembra do novembra pomoću satelitskog instrumenta. Koristili su istorijske podatke za upoređivanje tog ponašanja i promjena nivoa ozona, da izmjere znakove oporavka ozona, a zatim pokušali da identifikuju šta uzrokuje ove promjene.
Otkrili su da je smanjenje ozona i produbljivanje rupe rezultat promjena u antarktičkom polarnom vrtlogu, ogromnoj vrtložnoj niskom pritisku i veoma hladnom vazduhu visoko iznad Južnog pola.
Autori studije nisu otišli dalje da istraže šta uzrokuje te promjene, ali su priznali da mnogi faktori mogu doprinijeti smanjenju ozona, uključujući zagađenje koje zagrijeva planetu; sitne čestice koje se emituju iz požara i vulkana; i promjene u sunčevom ciklusu.
"Naši nalazi otkrivaju da nedavne, velike rupe u ozonu možda nisu uzrokovane samo CFC. Dok je Montrealski protokol nesumnjivo uspio u smanjenju hlorofluorougljovodonika tokom vremena i sprečavanju ekološke katastrofe, nedavne persistantne antarktičke rupe u ozonu izgleda da su tijesno povezane sa promjenama u atmosferskoj dinamici," navodi Kesenih.
Neki naučnici su skeptični prema nalazima studije, koja se oslanja uglavnom na rupe uočene od 2020. do 2022. godine i koristi kratak period od 19 godina za zaključke o dugoročnom zdravlju ozonskog omotača.
"Postojeća literatura već je pronašla razloge za ove velike rupe u ozonu: Dim od šumskih požara 2019. godine i vulkanska erupcija (La Soufriere), kao i opšti odnos između polarne stratosfere i El Niño južne oscilacije", rekao je Martin Juker, naučnik na Centru za istraživanje klimatskih promjena na Univerzitetu u Australiji, Naučnom Medija Centru.
"Znamo da tokom godina El Ninja, polarne vrtloge u stratosferi obično su jači i hladniji nego inače, što znači da će koncentracije ozona takođe biti niže tokom tih godina. Godine 2020-22. vidjele su rijetku trostruku El Ninja, ali ova veza nije pomenuta u studiji," naveo je Juker.
Napomenuo je da su autori studije rekli da su izbacili dvije godine iz evidencije, 2002. i 2019., kako bi se osiguralo da "izuzetni događaji" ne "krive" njihove nalaze.
"Ti događaji su snažno smanjili veličinu rupe u ozonu", rekao je, "pa uključivanje tih događaja vjerovatno bi poništilo bilo kakav dugoročni negativni trend."