Visoka stopa neformalne zaposlenosti

  Predstavnici te sindikalne organizacije kazali su agenciji Mina-business da je priliv neformalno zaposlenih na tržištu rada u Crnoj Gori posebno pojačan tokom ljetnje turističke sezone, a generalno je taj vid zapošljavanja najzastupljeniji u sektoru usluga, trgovini i građevinarstvu.

“Da bi se suzbila neformalna ekonomija, neophodno je da država u potpunosti bude posvećena ovom problemu i odlučna da se bori protiv ove negativne pojave”, rekli su iz Unije.

 Unija slobodnih sindikata smatra da je neophodno međuresorno djelovanje više ministarstva i drugih relevantnih državnih institucija u borbi protiv nefromalne ekonomije. Stvaranje jedinstvene baze podataka koja bi bila dostupna svim ključnim akterima, počev od Inspekcije rada, doprinijela bi efikasnijoj borbi na suzbijanju neformalne ekonomije.

“Važna karika u ovom dijelu predstavljala bi i institucionalizacija dijaloga i dijeljenja informacija među akterima predodređenim za borbu protiv neformalne ekonomije. Umrežavanje i saradnja državnih organa sa socijalnim partnerima, zaštitnikom ljudskih prava i drugim organizacijama takođe je jedan od pokazatelja postojanja stvarne posvećenosti na planu suzbijanja ove negativne pojave”, ocijenili su iz USSCG.

U toj sindikalnoj organizaciji su naveli da posljedice rada na crno trpe radnici, država i poslodavci.

“Kada su u pitanju radnici oni posljedice rada na crno trpe neposredno i posredno. Za radnike koji se nalaze u neformalnom radnom odnosu neposredna posljedica rada na crno je nemogućnost liječenja, neostvarivanje penzijskog staža, ali i gubitak drugih prava po osnovu rada, odnosno prava na odmor, regres, plaćeno odsustvo i kolektivno osiguranje”, objasnili su iz USSCG.

Radnicima koji su u formalnom radnom odnosu, a kojima poslodavac doprinose za obavezno socijalno osiguranje uplaćuje na iznos minimalne zarade, dok im dio neobračunate zarade isplaćuje „na ruke“, ili im ne obračunava prekovremeni rad, neposredna posljedica je drastično umanjenje penzijske osnovice.

“Posredne posljedice rada na crno radnici trpe kroz smanjeni obim socijalne, zdravstvene i penzijske zaštite, što je rezultat neadekvatnog punjenja tih fondova zbog izbjegavanja uplate poreza i doprinosa”, naveli su iz Unije.

Na drugoj strani, država trpi velike posljedice rada na crno zbog neadekvatnog punjenja budžeta i socijalnih fondova. Značajno više sredstava država gubi po osnovu toga što znatan broj poslodavaca zarade zaposlenih obračunava po mimimalnoj osnovi, dok im dio neobračunate zarade isplaćuje na ruke, zatim zaposlenima ne obračunava prekovremeni rad i rad u dane državnih praznika.

“Konačno, posljedice rada na crno trpe i svi poslodavci koji svoju djelatnost obavljaju u skladu sa zakonom. Država povećava poreski pritisak na poslodavce legaliste zbog izostanka poreskih prihoda usled nepštovanja poreskih obaveza određenog broja poslodavaca koji rade na crno”, kazali su iz USSCG.

Oni su, takođe, izloženi nelojalnoj konkurenciji jer pojedini poslodavci u njihovoj djelatnosti angažuju radnu snagu na crno.

Iz Unije su, odgovarajući na pitanje da li je problem legislativa ili nedovoljna primjena zakonskih propisa, rekli da kjučnu ulogu u suzbijanju neformalne ekonomije imaju adekvatan zakonski okvir i efikasno postupanje nadležnih organa, prvenstveno inspekcijskih.

“Kada je riječ o konkretnim mehanizmima koji se preduzimaju za suzbijanje neformalne ekonomije, dijelimo ih na kaznene i podsticajne. U teoriji se vodi polemika koji je od tih mehanizama djelotvorniji, ipak jedinstven je stav da ih je neophodno obostrano primjenjivati”, dodali su iz USSCG.

Prema njihovim riječima, ono što karakteriše domaći zakonodavni okvir je da podsticajnih mehanizama skoro da i nema.

“Na drugoj strani, treba naglasiti da su pozitivnim propisima prepoznati i sankcionisani gotovo svi pojavni oblici neformalne ekonomije, ali se isti u praksi nedovoljno implementiraju”, kazali su iz Unije.

Inspekcija rada, kako su ocijenili, ima veoma značajnu ulogu u pogledu kontrole i suzbijanja neprijavljenog rada. Isto važi i za Poresku inspekciju kada je u pitanju neformalna ekonomija, odnosno suzbijanje neregistrovane djelatnosti i neformalnog poslovanja.

“Međutim, postoji ogroman prostor za unaprijeđenje kapaciteta svih insepkcijskih organa, davanje većih ovlašćenja ali i za unapređenje koordinisanih aktivnosti inspkecijskih organa sa drugim organima kako bi borba protiv neformalnog rada dala rezultate. Potrebno je nastaviti sa dobrom praksom kampanja na podizanju svijesti o ovoj negativnoj pojavi, kampanja koje omogućavaju građanima lak i pristupačan način prijave nepravilnosti”, smatraju u Uniji.

Pored nužnosti da država pokaže stvarnu posvećenost borbi protiv te negativne pojave, USSCG smatra da je potrebno obezbijediti i jačanje kapaciteta inspekcijskih organa, stabilan zakonodavni okvir, neselektivni pristup, sprovođenje zakona u praksi, kampanje za podizanje svijesti, krivičnu odgovornost i efikasne sudske postupke, kao i uvođenje neoporezivog dijela zarada.

“Potrebno je obezbijediti stimulisanje društveno odgovornih poslodavaca, podsticanje sindikalnog organizovanja, posebno u malim i srednjim preduzecima, jačati socijalni dijalog i kolektivno pregovaranje, otvaranje novih, dostojanstvenih radnih mjesta i povećanje zaposlenosti”, zaključili su iz USSCG.