Specijalnom tužilaštvu podnijeta krivična prijava protiv nepoznatih pripadnika Desete crnogorske udarne brigade.
Zbog krivičnih djela protiv čovječnosti i drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom učinjenih na štetu više stotina ljudi, muškaraca, porijeklom sa Kosova, uglavnom albanske nacionalnosti, koji su u Narodnooslobodilačku vojsku Jugoslavije (NOVJ) regrutovani za potrebe nastavka oslobođenja tadašnje zajedničke države, Aleksandar Saša Zeković podnio je Specijalnom državnom tužilaštvu krivičnu prijavu protiv za sada nepoznatih pripadnika i starješina Desete crnogorske udarne brigade, kako prenose Vijesti.
U prijavi u koji Vijesti imaju uvid, taj aktivista za ljudska prava obrazložio je da to čini zbog osnovane sumnje da su izvršili zločin protiv čovječnosti, ratni zločin, ratni zločin protiv ratnih zarobljenika ili bilo koje drugo krivično djelo protiv čovječnosti i drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom.
“Na način što su iz vatrenog oružja ubili najmanje 452 osobe, a njih najmanje 104 ranili”.
Pozivajući se na arhivsku građu napisao je da je 1. aprila 1945. godine na teritoriji opštine Bar ubijen veliki broj regruta NOVJ, uglavnom mlađe dobi i uglavnom albanske nacionalnosti, porijeklom sa Kosova, prenose Vijesti.
“Iz Prizrena, sabirnog centra, regruti sa Kosova su u grupama (ešalonima) upućivani u jedinice Četvrte armije koja je sprovodila završne operacije za oslobođenje Istre i osvajanje Trsta. Pješačili su do Bara, preko Albanije, odakle su brodovima prebacivani za Dalmaciju, Hrvatska. Većina njih je prisilno mobilisana. Prema dostupnim zvaničnim vojnim podacima (Vojni arhiv u Beogradu) u Baru je strijeljan, vansudski, dio pripadnika druge grupe koja je iz Prizrena za Bar upućena 25. marta 1945. godine sa 2.382 regruta. Alternativni izvori ukazuju na mnogo veći broj regruta, u drugom ešalonu, čak i do 4.700 osoba”, napisao je Zeković.
Tužiocima je naglasio i da je, u izvještaju obavještajnog oficira štaba Dvadeset sedme srpske brigade obavještajnom sektoru 46. divizije, navedeno je, da su u incidentu u Baru ubijena 452 regruta albanske nacionalnosti, dok je njih 104 ranjeno, prenose Vijesti.
“Egzekuciju su izvršili pripadnici Desete crnogorske udarne brigade kojoj su regruti predati na sprovođenje od Skadra do Bara. Radi se o istoj brigadi čiji su pripadnici i na Cetinju, 14. i 15. novembra 1944. godine, izvršili ratni zločin prema civilnom stanovništvu zbog čega je Specijalnom državnom tužilaštvu Crne Gore, početkom jula 2024. godine, podnijeta krivična prijava od strane potomaka jedne od žrtava”, napisao je on.
Zeković naglašava da određeni autori ukazuju da su prema zvaničnim, vojnim, istorijskim, podacima pripadnici te brigade za svega par sati u Baru i na Cetinju ubili više nevinih žrtava nego pripadnika njemačke okupatorske vojske za ukupno vrijeme postojanja i djelovanja ove formacije, prenose Vijesti.
Naveo je i u kojoj literaturi mogu da se informišu o tome, te da zvanični, vojni podaci, ukazuju da se masakr u Baru nesporno dogodio i da se žrtve nadalje ne mogu poricati i negirati.
“Ovi izvještaji, upućeni višim komandama, nosili su i oznaku ‘povjerljivo’ ili ‘strogo povjerljivo’. Međutim, u navedeni broj ubijenih i ranjenih regruta može se i posumnjati iz sljedećeg razloga: sprovođenje druge grupe regruta (ešalona) od Skadra do Bara su izveli pripadnici Desete crnogorske udarne brigade (a ne pripadnici navedenih srpskih brigada). U ratnoj arhivi Desete crnogorske brigade, kao ni u publikaciji o njenom istorijatu (objavljena 1984), o ovom incidentu, odnosno masakru u Baru nema nijednog podatka. Istragu o masakru nijesu mogli sprovoditi organi 27. srpske brigade već organi crnogorskih partizanskih jedinica što u svojim memoarima potvrđuje i Boško Đuričković, politički komesar Drugog udarnog korpusa u čijem je sastavu bila i Deseta crnogorska udarna brigada. To znači da su obavještajni oficiri (srpskih brigada) u svojim izvještajima prema višim komandama prenijeli posredno dobijene informacije što zbog navedenih oznaka tajnosti (koje ukazuju i na određeni nivo vjerodostojnosti) govori da broj ubijenih i ranjenih sigurno nije bio manji od navedenog”.
Zeković je napisao da osnovano sumnja, uzimajući u obzir zvanične vojne izvore, iskaze preživjelih i svjedočenja, iako skromna, crnogorskih vojnih, političkih i obavještajnih zvaničnika da je broj ubijenih i ranjenih veći od onog što se može zaključiti iz zvaničnih vojnih evidencija, prenose Vijesti.
Istakao je da je uvjeren da podnošenje krivične prijave, a naročito dalje postupanje Specijalnog državnog tužilaštva, doprinosi “stvaranju autentičnog demokratskog mentaliteta i političke kulture”.
“Baš onako kako i preporučuje Savjet Evrope, čiji je član i naša zemlja”.
“Imajući u vidu proces evropskih integracija, realizovane i reforme koje se i dalje sprovode, kao i činjenicu da se državnotužilačka organizacija u značajnoj mjeri oslobodila ideoloških uticaja i stega, podnosilac pritužbe je uvjeren da je Specijalno državno tužilaštvo Crne Gore u stanju i sposobnosti da objektivno provjeri šta se dogodilo i utvrdi lokaciju masovnih grobnica”, napisao je Zeković specijalnim tužiocima, prenose Vijesti.
SDT ima kapacitet da pristupi arhivskoj građi
Zeković je u prijavi tužiocima napisao i da je Boško Đuričković u svojoj memoarskoj knjizi, objavljenoj pred sami kraj socijalizma u Jugoslaviji, potvrdio da se dogodio masakr u Baru i da je on lično, već sjutradan, došao u Bar kako bi ga istražio.
“Saopštio je, što je dodatno važno, da je nakon rata istraga o masakru u Baru nastavljena. Međutim, na osnovu njegovih sjećanja koje je odlučio da podijeli sa javnošću ne može se, još uvijek, zaključiti koje je tijelo/organ sprovodio istragu”, napisao je Zeković specijalnim tužiocima, poručivši da oni imaju “dovoljno kapaciteta, sredstava i mogućnosti da obezbijede pristup postojećoj arhivskoj građi u zemlji i inostranstvu”.
“Ali i da dođu do novih saznanja koja će pomoći rasvjetljavanje smrti tolikog broja mladih regruta”.
Kraj socijalizma u Crnoj Gori nije nažalost bio propraćen istragom zločina i kršenja ljudskih prava, što je odlučujuće uticalo na današnju veoma nisku svijest crnogorske javnosti o kršenjima ljudskih prava i nedostatak podrške za proces suočavanja s prošlošću", piše u prijavi, prenose Vijesti.
Istakao je i da tekovine Savjeta Evrope jasno ukazuju da “države imaju društvenu odgovornost i obavezu da omoguće i pruže javnosti činjenice o političkoj represiji i nasilju u prošlosti vodeći računa da se ne doprinosi stvaranju i afirmisanju “zbunjujućih”, ali ni “opravdavajućih”, dakle zamjenskih, narativa.
“Rad tužilaštva na ovom i drugim predmetima su od vitalnog značaja za jačanje pluralističke demokratije, utemeljene na vladavini prava i poštovanju ljudskih prava i različitosti. Zbog nedostatka dovoljne podrške uklanjanju negativnih nasljeđa bivših totalitarnih režima (komunizma), u Crnoj Gori su decenijama na snazi bile oligarhija umjesto demokratije, korupcija umjesto vladavine prava i organizovani kriminal umjesto ljudskih prava”.