U Temeljnom ugovoru skoro da nema elemenata koji bi se mogli vezivati za ono što je bilo nasljeđe pokojnog mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija, pišu Vijesti.
U nacrtu u koji su Vijesti imale u uvid nigdje se ne pominje pravoslavna crkva u Crnoj Gori, dok se samo u preambuli na dva mjesta pominje Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori.
Za Vladu je sporna odredba da se država obaveže da u roku od godinu o potpisivanja ugovora pripremi zakon kojim bi se regulisalo pitanje povraćaja i obeštećenja dobara koja su nacionalizovana bez pravične naknade, pa predlažu brisanje roka.
U Vladu su mijenjali član kojim su precizirali da se imovina koja predstavlja kulturnu baštinu Crne Gore, samo može otuđiti pod uslovima propisanim zakonodavstvom Crne Gore.
U ugovoru se navodi da u slučaju vođenja krivičnog postupka ili istrage protiv crkvenih službenika, država prethodno mora o tome da obavijesti nadležnog arhijereja.
Temeljnim ugovor se priznaje kontinuitet pravoslavne crkve i njeno ustrojstvo od osnivanje Zetske, Budimljanske i Humske episkopije 1219. godine.
Šta je Patrijaršija poslala, a šta je Vlada vratila
Detalji temeljnog ugovora do sada su predstavljani javnosti na kašičicu, uglavnom kroz izjave ili autorske tekstove sveštenika ili drugih osoba bliskih Srpskoj pravoslavnoj crkvi, preciznije rečeno njenom vrhu u Beogradskoj patrijaršiji, navode Vijesti.
Verzija koja je dostavljena iz Beograda, a u koju su “Vijesti” takođe imale uvid, i koja je ponuđena na potpis premijeru Zdravku Krivokapiću u Beogradu krajem maja ove godine i verzija koju je Vlada poslala se razlikuju u nekoliko tačaka.
Iz Vlade su ocijenili da su određene tačke u suprotnosti sa važećim propisima Crne Gore, a da je dio članova nepotpun.
”Ostavljale su prostor za nejasnosti u tumačenju”, rečeno je Vijestima nezvanično u Vladi.
Jedna od spornih tačaka je da se u Temeljnom ugovoru kao neradni dani za pravoslavne hrišćane predviđaju i vjerski praznici koji nisu propisani Zakonom o državnim i drugim praznicima.
Sporna je, za Vladu, bila i odredba u članu 12 kojom bi se država obavezala da u “roku od jedne godine” uz saradnju sa SPC i drugim vjerskim zajednicama pripremi zakon kojim bi se regulisalo pitanje povraćaja i obeštećenja, odnosno restitucije pokretnih i nepokretnih dobara koja su nacionalizovana bez pravične naknade, naglašavaju Vijesti.
To pitanje je predviđeno i ugovorima sa Katoličkom crkvom u članu 12 i Islamskom vjerskom zajednicom u članu 12, ali bez ikakvog roka. U Vladi smatraju da to nije pitanje koje se treba na taj način regulisati Temeljnim ugovorom, niti da se država može rokom obavezivati na taj način, pa je predložena formulacija koja je istovjetna kao u ugovorima sa te dvije vjerske zajednice, ističu Vijesti.
U Vladi su mijenjali i član 11 Ugovora u kom su precizirali da se imovina koja predstavlja kulturnu baštinu Crne Gore može otuđiti isključivo pod uslovima propisanim zakonodavstvom Crne Gore. Iako takav propis u Temeljnom ugovoru ne daje nikakvu veću zaštitu, iz Vlade su navodno smatrali da bi time pokazale saglasnost da se potencira zaštita crnogorske kulturne baštine. Slična odredba se nalazi u Ugovoru sa Islamskom vjerskom zajednicom.
Izmijenjena je i odredba u članu 13 u vezi sa zahtjevom za izgradnju vjerskih objekata po kom je propisano da “nadležne vlasti u Crnoj Gori neće razmatrati zahtjeve za izgradnju vjerskih objekata koji nemaju saglasnost nadležnih organa vjerske zajednice u Crnoj Gori, u skladu sa zakonom i autonomnim propisima vjerske zajednice, na način da se ti uslovi odnose jasno na vjerske objekte SPC, a ne bilo koje druge vjerske zajednice.
U preambuli ugovora, koja nije pravno obavezujuća, se navodi da ugovor sklapaju Vlada Crne Gore i Srpska pravoslavna crkva i navodi da je Hrišćanska crkva na prostoru današnje Crne Gore prisutna od “apostolskih vremena i njenog kontinuiteta kroz istorijsko pravoslavno i crkveno ustrojstvo od osnivanja Zetske, Budimljanske i Humske Episkopije 1219. godine”, te da Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori čine četiri eparhije.
Naglašava se i da se uvažava istorijska uloga Mitropolije crnogorsko-primorske za vrijeme crnogorskih mitropolita-gospodara u državnosti Crne Gore, i da se poštuje sadašnja i istorijska uloga SPC u Crnoj Gori u društvenom, kulturnom i obrazovnom razvoju.
Ugovor ima ukupno 20 članova. U članu 2 se između ostalog navodi da Crna Gora priznaje kontinuitet pravnog subjektiviteta, u članu 8 da u slučaju vođenja krivičnog postupka ili istrage o kliricima i vjerskim službenicima Crkve zbog eventuanih krivičnih djela, nadležni organi o tome prethodno obavještavaju nadležnog arhijereja... Ostali članovi se tiču stvari poput prava SPC da uređuje sopstveno crkveno ustrojstvo, da sama odlučuje o imenovanjima, premještajima i smjenama, da Sabor SPC odlučuje o postavljanju episkopa i da osniva, mijenja i ukida eparhije, da SPC ima pravo da osniva vjerske obrazovne ustanove za obrazovanje sveštenika i vjerskih službenika... U članu 16 piše i da će pravoslavna vjerska nastava u javnim školama biti regulisana posebnim ugovorom između strana ugovornica.
Na kraju kao potpisnice se navode Vlada Crne Gore i Srpska pravoslavna crkva.
Šta piše u “Amfilohijevoj” verziji
Prvobitni nacrt, čiji djelovi su dospjeli u javnost ranije ove godine, je bio nasljeđe mitropolita Amfilohija, po čijoj inicijativi je i 2006. formiran Episkopski savjet Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori kao organizacioni dio Srpske pravoslavne crkve.
Amfilohije je nekoliko puta govorio da sa njim treba pregovarati oko Temeljnog ugovora i da će ga on potpisati kao predsjednik Episkopskog savjeta. To ne bi bio presedan jer je Temeljni ugovor SPC i Hrvatske potpisao tadašnji mitropolit zagrebačko-ljubljanski Jovan i “za Srpsku pravoslavnu crkvu u Hrvatskoj”. Jedini glasovi iz Crne Gore koji su eksplicitno i za života Amfilohija tražili da se ugovor potpiše sa tadašnjim patrijarhom Irinejom su bili oni lidera Demokratskog fronta.
Termin Pravoslavna crkva u Crnoj Gori ni jednom se ne pominje u verziji Temeljnog ugovora koju je Vlada Crne Gore poslala kao predlog patrijarhu Srpske pravoslavne Crkve Porfiriju.
Naziv Pravoslavna crkva u Crnoj Gori je postojao u verziji koja je u martu predstavljena Sinodu SPC, a čiji je temelj bio ugovor iz 2012. godine. Taj nacrt je pripremao bivši ministar pravde Vladimir Leposavić koji je prije formiranja Vlade bio dio pravnog tima Mitropolije crnogorsko-primorske, dok ga je u Beogradu predstavio Episkopski savjet SPC u Crnoj Gori, naglašavaju Vijesti.
Upravo je taj naziv bio jedan od najspornijih za vrh Beogradske patrijaršije, što je javnosti povremeno otkrivao istoričar Aleksandar Raković koji se pozicionirao kao neformalni portparol Sinoda, najavljujući odluke od kojih se izvršna vlast SPC nije ograđivala, a koje su se posle i realizovale.
Da je problem sa tim nazivom imao i vrh vlasti u Srbiji je otkrio i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić.
”Njihov politički plan u Crnoj Gori je bio da Mitropoliju crnogorsko-primorsku odvoje od SPC, da je proglase u početku pravoslavnom crkvom u Crnoj Gori i da se time vremenom Srbi asimiluju, nestanu i da postoji jasna dvotrećinska i tročetvrtinska većina crnogorskog pravoslavnog naroda”, kazao je Vučić.
Nije precizirao čiji je to plan bio.
Episkopski savjet je osnovan 26. maja 2006. godine, odlukom Sabora SPC kojim je predsjedavao tadašnji patrijarh srpski Pavle, a tada je u upotrebu uveden i termin Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, naglašavaju Vijesti.
Po toj odluci Sabora koja je uvažavala okolnost da je Crna Gora postala nezavisna država, Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori sačinjavaju eparhije Srpske pravoslavne crkve: Mitropolija crnogorsko-primorska i Eparhija budimljansko-nikšićka, kao i dijelovi eparhija Mileševske i Zahumsko-hercegovačke.
Sabor SPC u maju ove godine, na kom je izabran novi mitropolit MCP Joanikije, je ukinuo sve Episkopske savjete, a novi mitropolit nije dobio i titulu arhiepiskopa cetinjskog koju je imao Amfilohije.
Raković je sve te elemente, a od njegovih izjava se niko iz vrha SPC nikada nije ogradio, označio kao separatističke i zbunjujuće, a kao separatistu je direktno označio sada već bivšeg rektora cetinjske bogoslovije Gojka Perovića.
Episkopski savjet je bilo tijelo koje je organizovalo litije na kojima se protestovalo protiv Zakona o slobodi vjeroispovijesti, podsjećaju Vijesti.