Iz Američke privredne komore, na pitanje da li su zadovoljni analizom rizika koja je objavljena u konačnom dokumentu, kazali su da ne postoji jasna obavezujuća metodologija za njenu izradu, da je nezahvalno cijeniti kvalitet izvršene analize, ali da je trebala
Ministarstvo finansija je u konačnom predlogu Fiskalne strategije Crne Gore do 2027, na zahtjev Američke privredne komore u Crnoj Gori, dodalo poglavlje “Rizici za ostvarenje makroekonomskih i fiskalnih projekcija” koje se sastoji od tri rečenice i jedne tabele, ali bez mjera šta ako se desi negativni scenario.
Konačni predlog Fiskalne strategije, koja obuhvata niz izmjena zakona i mjera iz programa “Evropa sad 2”, Vlada je dostavila Skupštini na razmatranje prije četiri dana, 10. septembra, nakon čega je objavljen na sajtu Skupštine. U tom predlogu se nalazi poglavlje “Rizici za ostvarenje makroekonomskih i fiskalnih projekcija”, kojeg ranije nije bilo, a koji je inače obavezni dio ovog dokumenta. Ovo “poglavlje” obuhvata manje od jedne strane, od ukupno 118 strana strategije, pišu Vijesti.
Američka privredna komora u Crnoj Gori (AmCham) je tokom javne rasprave o nacrtu Fiskalne strategije, Ministarstvu finansija dostavila i sugestiju da ovaj dokument ne sadrži analizu rizika, kao ni scenario analize, koji bi obuhvatio sve moguće negativne događaje koji bi mogli uticati da se ne ostvari zacrtani cilj da državne finansije i penzioni sistem budu stabilni nakon ukidanja većeg dijela doprinosa za penziono osiguranje.
Smanjivanjem doprinosa sa 20,5 na 10 odsto bruto zarade, kako je navedeno u nacrtu Fiskalne strategije, uticaće da deficit Fonda PIO za isplatu penzija u narednoj godini bude povećan sa sadašnjih 167 miliona na 383 miliona eura, dok se kroz povećavanje niza poreza, novih mjera, rasta potrošnje i ekonomije, očekuje rast prihoda za 240 miliona eura, koji bi se upravo koristili za pokriće deficita Fonda PIO.
Analiza rizika i scenario analize trebalo je da pokažu da li postoje rizici da se taj plan ostvari i šta će biti potrebno uraditi da se pojave događaji s negativnim uticajem na taj scenario.
Iz Američke privredne komore, na pitanje “Vijesti” da li su zadovoljni analizom rizika koja je objavljena u konačnom dokumentu, kazali su da ne postoji jasna obavezujuća metodologija za njenu izradu, da je nezahvalno cijeniti kvalitet izvršene analize, ali da je trebala biti sveobuhvatnija.
“Tokom trajanja javne rasprave o nacrtu Fiskalne strategije, Američka privredna komora je ukazala na potrebu da sastavni dio ovog izuzetno važnog dokumenta treba da budu i analiza rizika i prateća scenario analiza. Budući da ne postoji unaprijed definisana i obavezujuća metodologija za izradu analize rizika i prateće scenario analize koju je Vlada Crne Gore, odnosno Ministarstvo finansija bilo u obavezi da primijeni prilikom izrade ovog strateškog dokumenta, nezahvalno je cijeniti kvalitet izvršene analize u okviru poglavlja “Rizici za ostvarenje makroekonomskih i fiskalnih projekcija”. Ipak, mišljenja smo da bi sveobuhvatna scenario analiza trebalo da sadrži identifikaciju ključnih rizika, procjenu vjerovatnoće njihovog nastajanja s kvantifikacijom efekata, te definisanje mjera koje u svakom od identifikovanih scenarija mogu služiti za minimizaciju rizika. U tom smislu smatramo nužnim kreiranje metodologije analize rizika i scenario analize, na bazi koje bi se značajno unaprijedio kvalitet budućih strateških dokumenata”, naveli su “Vijestima” iz ove organizacije koja okuplja najznačajnije stane investitore i poslodavce u Crnoj Gori.
U izvještaju s javne rasprave, gdje je navedena ova primjedba Američke privredne komore, stavljen je i odgovor Ministarstva finansija da se sugestija uvažava i da će konačni dokument sadržati poglavlje “relevantnih makroekonomskih i fiskalnih rizika”.
Tri rečenice i tabela
Sada poglavlje “Rizici za ostvarenje makroekonomskih i fiskalnih projekcija” sadrži uvod od tri rečenice i tabelu u kojoj su s lijeve strane navedena moguća iznenađenja koja bi pozitivno uticala na javne finansije, a sa desne su negativna očekivanja.
“Planirano ostvarenje makroekonomskih i fiskalnih pokazatelja u srednjem roku zasnovano je na tekućim planovima i politikama, pretpostavkama privrednog ciklusa u EU, uz predviđene mjere reformi kojima će se ostvariti osnovni scenario prognoziranih kretanja. Ipak, usljed izrazito neizvjesnog konteksta domaćeg i eksternog okruženja u kojima se odvija privredna aktivnost, projektovani makro-fiskalni pokazatelji su podložni promjenama usljed potencijalne materijalizacije identifikovanih rizika po makroekonomsku i finansijsku stabilnost. Stoga, ključni rizici koji bi mogli uticati na prospekte rasta i makroekonomsku stabilnost u narednom periodu su dati u nastavku”, to je navedeno u uvodu ovog poglavlja.
Četiri negativna rizika
Kao mogući negativni događaji, koji bi mogli uticati na neodrživost javnih finansija, navedena su četiri primjera.
“Geopolitička dešavanja mogu negativno uticati na cjelokupnu svjetsku, a posljedično, na crnogorsku ekonomiju; kašnjenje u implementaciji pojedinih mjera usmjerenih na povećanje javnih prihoda može uticati na povećanje projektovanog gotovinskog deficita budžeta i javnog duga u srednjem roku; usporavanjem evropske ekonomije i trajućim inflatornim pritiscima na globalnom nivou ranjivosti domaće ekonomije ostaju snažno izražene. Efekti značajnijih promjena u privrednim trendovima EU, se dominantno odnose na potencijalno niži rast turizma u Crnoj Gori, investicija i potrošnje, a posljedično i na niži ekonomski rast; klimatske promjene mogu imati efekte po dinamiku rasta ekonomije u srednjem roku, usljed uticaja na sektore: turizma, poljoprivrede i energetike”, je sve što piše o mogućim negativnim uticajima.
Nije navedeno šta će Vlada raditi u slučaju da se desi neki od ovih negativnih rizika, da li će ponovo vraćati doprinose, smanjivati budžetske rashode ili se zaduživati.
Pet mogućih pozitivnih iznenađenja
U drugom dijelu tabele navedeno je pet mogućih događaja koji bi pozitivno uticali na budžet i javne finansije.
“Dobijanjem Izvještaja o ocjeni ispunjenosti privremenih mjerila za pregovaračka poglavlja 23 i 24 (IBAR) stvaraju se preduslovi za ubrzavanje procesa pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji, te samim tim i dobijanje finansijske pomoći EU Crnoj Gori i korišćenje strukturnih fondova EU, čime se osnažuje ekonomija zemlje i ubrzava implementacija strukturnih reformi; intenziviranje aktivnosti na smanjenju neformalne ekonomije, kroz pojačan inspekcijski nadzor i efikasniju institucionalnu koordinaciju, uticaće pozitivno na javne prihode; potencijalna naplata prihoda po osnovu koncesije za Aerodrome Crne Gore može uticati na uvećanje ukupnih javnih prihoda u srednjem i dugom roku; ukidanjem pojedinih poreskih rashoda za odgovarajuće grupe poreza, stvaraju se uslovi za potencijalno veću naplatu prihoda budžeta; Legalizacijom bespravno izgrađenih objekata stvoriće se uslovi za povećanje javnih prihoda i povećati stepen fiskalne i budžetske discipline”, navedeno je u pozitivnom dijelu tabele.
Ovdje je navedena i legalizacija bespravno izgrađenih objekata, iako je taj prihod naplata komunalija - opštinski, a ne državni prihod.
AmCham: Visoka zavisnost od turizma, uvoza i potrošnje, unosi rizike
Američka privredna komora u primjedbi s javne rasprave upućenoj Ministarstvu finansija, navodi da Nacrt Fiskalne strategije “ne sadrži analizu rizika, kao i scenario analize, što je izuzetno važno imajući u vidu osjetljivost crnogorske ekonomije na spoljne šokove, te veliku uvoznu zavisnost, a takođe i zavisnost rasta ekonomske aktivnosti od strane tražnje”.
“Potrebno je da pomenute analize, kao i analize koje su rađene kako bi se procijenili efekti pojedinih mjera budu sastavni dio Nacrta fiskalne strategije u formi odgovarajućih priloga, što bi olakšalo procjenu njene održivosti i ujedno pojednostavilo razumijevanje osnovnih pretpostavki na kojima se temelje procijenjeni efekti. Naravno, ovim putem ne tvrdimo da one nisu rađene, ali nisu javno dostupne, i pozivamo da iste budu dio materijala koji čini fiskalnu strategiju”, navedeno je u ovoj primjedbi.
U obrazloženju ova organizacija investitora navodi da je crnogorska ekonomija u skorijoj prošlosti prošla kroz nekoliko globalnih šokova koji su se snažno odrazili na makroekonomske prilike.
“Imajući u vidu visoku zavisnost od turizma, koji sa srodnim industrijama čini cca 30% GDP-a Crne Gore, visoku uvoznu zavisnost zbog slabog učešća domaće proizvodnje, kao i zavisnost ostvarenja fiskalne strategije od ostvarenja rasta ekonomske aktivnosti, jasno je da prilikom kreiranja strateških dokumenata, posebnu pažnju treba posvetiti analizi rizika, te kreiranju odgovarajuće scenario analize”, naveli su iz Američke privredne komore.
Oni ističu da bi strategija mogla imati dodatne vrijednosti da je poslovna zajednica blagovremeno uključena u njenu izradu i kvalitetnu pripremu svih analiza.