Na brdu Bajer iznad Herceg Novog nalazi se tvrđava Španjola, jedan od simbola grada na ulazu u Bokokotorski zaliv.
Herceg-Novi je grad stepenica, ali i tvrđava.
Smještena na sjeverozapadnoj strani grada na nadmorskoj visini od 170 m, ulazom u Bokokotorski zaliv dominira tvrđava Španjola. Sa nje se pruža široki vidokrug na prostranu teritoriju, pa je kroz burnu istoriju imala veliku ulogu u odbrani grada.
Tvrđava je opasana masivnim zidinama sa četiri isturena kružna bastiona na uglovima. Glavni ulaz na istočnoj strani obezbjeđen je spoljašnjim zidom, dok je južna strana, prema moru, dograđivana za vrijeme mletačke vladavine. Tvrđava je nazvana Španjola od strane lokalnog stanovništva, iako se u najvećem broju dokumenata ona naziva Gornji grad. Postoji pretpostavka da je podzemnim tunelom bila povezana sa Donjim gradom (današnjim Starim gradom) i da je upravo nad tim tunelom izgrađena Kanli Kula.
Pogledajte u galeriji kako je tekla njena izgradnja:
Španjolu su izgradili Turci, a ne Španci, kako mnogi vjeruju. Španci su 1538. godine nakratko osvojili grad i uvidjevši strateški značaj tvrđave obnovili njene bedeme. Na mjestu današnje, nekada se nalazila tvrđava Karla V koju su Turci samo godinu dana kasnije srušili i na tim temeljima podigli novo utvrđenje. O tome svjedoči i natpis na tvrđavi: da ju je podigao, po Sultanovoj naredbi, Sulejman, sin velikog emira Sulejmana Hana.
Na ploči iznad ulaza, na arapskom jeziku je pisalo (ploča je neovlašćeno uklonjena) : “A pjesnici koje put ovuda nanese, neka bi gledajući me, zanosno kliktali: da, krasna ti si, divna zgrado”.
Tvrđava je zajedno sa Bokom 1687. godine bila pod vlašću Mlečana sve do propasti Republike 1797. godine. Španjola je imala presudnu ulogu i u odbrani Herceg Novog od Napoleonove vojske 1806. godine. U toku ovih borbi Francuzi su zauzeli Stari grad i stigli sve do Španjole, ali nisu mogli da je osvoje. Rusi su u međuvremenu obnovili tvrđavu, ali je 1807. godine ipak predaju Francuzima i u njihovom posjedu ostaje do 1814. godine kada Novi i cijela Boka potpadaju pod vlast Austrije.
Tvrđava je sve do početka 20. vijeka imala svojstvo utvrđenja vojnog karaktera, a u drugom svjetskom ratu u njoj je bio stacioniran logor. Koliko su kvalitetno građene tvrđave u to vrijeme, svjedoči i podatak da je Španjola “preživjela” razorni zemljotres koji je 1979. godine pogodio crnogorsko primorje.
Ovako izgleda danas:
Iako je njena kulturološka, arhitektonska i istorijska vrijednost nesporna, tvrđava je prepuštena zubu vremena. Objekat je zarastao u korov, unutrašnji zidovi se urušavaju, a pojedini djelovi tvrđave nisu bezbjedni za posjetioce. Ogroman turistički potencijal Herceg Novog i dalje je neiskorišćen, a prošle godine na Španjoli je održan kulturno-umjetnički događaj sa ciljem da se tvrđava valorizuje i na neki način ponovo oživi.