Čuveni holivudski blokbaster Lov na Crveni oktobar i danas spada u filmove koji ljudi rado gledaju, piše Kurir.
Pokušaj kapetana Markusa Remiusa Litvanca podmorničara, koji pokušava da supertajnu sovjetsku podmornicu preda Amerikancima, postala je hit. Naravno knjiga po kojoj je snimljen film istog naziva je čista fikcija sa elementima relanosti. Ali zapravo pravi "Lov na Crveni oktobar" se nije desio na podmornici, nego na brodu i bila je prva pobuna koja je uzdrmala i vojsku i sovjtesko rukovodstvo, navodi Kurir.
Mnogi istoričari smatraju da je pad SSSR-a počeo urušavanjem Berlinskog zida novembra 1989. Međutim, od očiju javnosti skrivan je slučaj kapetana korvete Valerija Mihajloviča Sablina, koji je uspio svojom otmicom raketne fregate i pobunom moranara da uzdrma vlast u Kremlju. Bilo je to 15 godina ranije, prije talasa koji je zahvatio Istok Evrope, naglašava Kurir.
Priču o pobuni na raketnoj fregati klase Storoževoj ili po nato oznaci Krivak-1 (Сторожевые корабли проекта 1135 – шифр Буревестник“) potrebno je početi sa biografijom kapetana korvete Valerija Mihajloviča Sablina, jednog od glavnih aktera koji je uspio da uzdrma Kremlj na čelu sa Leonidom Brežnjevim.
Kapetan 3 ranga ( kapetan korvete) Valerij Mihajlovič Sablin (Валерий Саблин Михайлович) rođen je 1. januara 1939.godine u Lenjingradu (Sankt Pestesburg) u vojničkoj porodici. Njegov otac i deda bili su takođe, oficiri i pripadnici sovjetske mornarice. Mladi Sablin vaspitan je na pričama svog oca i dede o mornarici i hrabrim podvizima mladih mornara posebno tokom Oktobarske revolucije i zauzimanja Zimskog dvorca dinastije Romanov, ističe Kurir.
Posebno je bio nadahnut događajem iz 1905 godine i pobune na carskoj krstarici Potemkin i revolucionarnim zanosima pobunjenih mornar sa krstarice Aurora 1917 godine. Mladi Valeriji nije iznenadio svoj roditelje kada je sa nepunih 16 godina odlučio da dalje školovanje nastavi na prestižnoj vojnoj pomorskoj akademiji „Frunze” u tadašnjem Lenjingradu.
Poznavanje detalja i dešavanja iz tog slavnog sovjetskog perioda, Valerij Sablin bio je u ideološkom pogledu jedan od najboljih kadeta u svojoj generaciji. Njegov tadašnji mentor na akademiji, pukovnik Aleksej Lialin već tada ga je ocijenio kao kadeta koji je duboko odan ideji socijalizma i sovjetskoj Komunističkoj partiji. Međutim Sablin je bio više vaspitan sa idealističkim pogledom na svijet, pa su mu teško padali povremena odstupanja partisjke nomeklature od izvornih ideja marksizma i lenjinizma, naglašava Kurir.
Mladog Sablina posebno je emotivno pogađala surova realnost u kojoj je živio običan sovjetski građanin, kao i nefikasnost sistema u svim sferama, što je ovaj mladi pomorski oficir posebno bolno preživljavao i u njemu se počela polako stvarati tempirana bomba, za koju se čekao samo povod da eksplodira.
Već kao kadet, Sablin je bio politički veoma aktivan na pomorskoj akademiji pa je 1959. godine napisao jedno pismo tadašnjem generalnom sekretaru KP SSSR-a Nikiti Hruščovu (Ники́та Серге́евич Хрущёв) u kome je kritikovao neka ponašanja “drugova” iz političkog vrha. Zbog tog pisma digla se velika uzbuna u Lenjingradu pa je mladom Sablinu prijetilo izbacivanje sa akademije. Međutim, zbog činjenice da je bio jedan od najboljih kadeta po uspjehu i zalaganju na pomorskoj akademiji prošao je samo sa ukorom i dopušteno mu je da je završi i diplomira 1960.godine, piše Kurir.
Kao mladi poručnik, Sablin je dobio prvu dužnost na površinskom brodu u sastavu Sjeverne flote. Već naredne 1961. godine se oženio, a 1962. rodio mu se sin. Njegova karijera krenula je munjevito da se penje pošto se radilo o sposobnom pomorskom oficiru. Kada mu je sa nepunih 30 godina života (1969) ponuđeno da preuzme mjesto komandanta na jednom od razarača, to je je bila velika čast i priznanje njegovom znanju i vještinama za koje je odlikovan i dobio brojna priznanja. Međutim, njegova porodica, a još više kolege ostali su u šoku kada je on glatko odbio ovu istorijsku ponudu. Naime, razlog odbijanja bila je želja mladog oficira da pokuša da upiše Političku vojnu akademiju Lenjin- napredni ideološki studij u čemu je uspio.
Decenijima kasnije posle Sablinove smrti njegova braća Boris i Nikolaj ispričali su ruskim medijima zainteresovanim za ovaj slučaj da im se Valerij povjerio da je glavni razlog upisivanja akademije Lenjin saznanje iz prve ruke kako je jedna revolucija sprovedena u ime naroda. Sablin je bio veoma razočaran, kada na toj elitnoj školi nije uspio doći do određenih knjiga. Dio tih koje, su bile na spisku zabranjenih za javnost, zbog njihovog izrazito antikomunističkog stava. Prema riječima braće, a kako im se navodno Valerij povjerio, na školovanju je shvatio koliko je dubok jaz između Lenjinove ideje o državi i realnosti koju je sprovodio KPSS, a njegov zaključak je da ta birokratska mašina mora biti iznutra razmontirana, piše Kurir.
Političke studije, oficir Valerij Sablin, završio je sa odličnim uspjehom i već 1973 dobija prvo postavljenje na protivpodmornički brod (po sovjetskoj definiciji), odnosno na raketnu fregatu Storoževoj (Stražar) klase Krivak-1. Sablin je postavljen na dužnost političkog komesara, takozvani “zampolit”, a koja je bila druga osoba po rangu na brodu posle komandanta, ali možda, i najvažnija jer, je trebao brinuti o ideološkoj čistoti i komunističkoj pravovjernosti samog komandanta, oficira, podoficira i mornara na brodu, naglašava Kurir.
Brodom je komandovao kapetan drugog ranga (kaetan fregate) Anatolij Potulni, koji je kod Sablina zapazio entuzijazam kojeg ulaže u ideološku nastavu sa posadom broad, kao i nadahnutim lekcijama o marksizmu. On je kasnije, tokom istrage o pobuni, ispričao da je Sablin veoma vatreno, posadi pričao o ulozi ruskih revolucionara u zbacivanju carske vlasti i uloge revolucionarno raspoloženih mornara u dešavanjima 1905 i 1917. godine. Istakao je, da on nije ni slutio kakvi će događaji uslijediti dvije godine kasnije dok je on komandovao brodom.
Pobuna na brodu Storoževoj
Raketna fregata Storoževoj klase Krivak -1 nalazila se u sastavu 128. raketne brigade Baltičke flote. Početkom novembra 1975 Storoževoj je uplovio u vojnu luku na reci Dugavi nedaleko od Rige (Letonija) gdje je brod trebao da učestvuje u svečanom obilježavanju 58. godina od Oktobarske revolucije, a upravo taj trenutak je Valerij Sablin izbrao za početak akcije koju je dugo vremena planirao. Njegov cilj bio je zbacivanje vlasti Brežnjevljevog birokratskog rukovodstva u Moskvi, a koliko je cilj bio nerealan i samoubilački pokazaće sva dešavanja kada je krenula pobuna na brodu.
Valerij Sablin je zamislio da je prvo potrebno preuzeti komandu nad brodom i posadom, a zatim na čelu eskadre brodova koja će mu se pridružiti uploviti u rijeku Nevu u Lenjingradu odakle će zauzeti radio i televiziju sa mornarima i pozvati sve narode u SSSR-u da mu se pridruže u ustanku protiv Breženjeva, koji će on lično da predvodi. Pripreme za akciju su počele ranije Sablinovim odabirom provjerenih ljudi među mornarima i oficirima koji su spremni da mu se pridruže. Najvjernijeg saveznika pronašao je u moranaru Aleksandru Šerinu.
Kao politički komesar, Sablin je pomno pručio biografiju svakog člana posade Storoževoja, a takođe i raspored brodova koji će učestvovati u proslavi i koji se nalaze se u raznim baltičkim lukama tadašnjeg SSSR-a. Utvrdio je analizom da na nekima ima istomišljenika, a na nekima ne. One za koje je znao da ga podržavaju uspio je da vrbuje. Signal za početak akcije dat je 8.novebra 1975. tačno u 19 časova kada je komandantu broda Sablin javio da se grupa mornara u prostoriji simulatora PEL (podvodni električni lokator) opija prošvercovanom votkom, naglašava Kurir.
Potulni, kada je tamo stigao u pratnji sa Sablinom i grupom mornara, odmah je razoružan i saopšteno mu je da je uhapšen, a zatim je sproveden do jedne prostorije u koju je zaključan, Ispred je postavljena straža. Za ostale (još uvijek ne vrbovane) mornare Sablin je organizovao projekciju filma “Oklopnjača Potemkin”. Posle filma, dok je revolucionarni zanos bio na vrhuncu, Sablin je u salonu okupio sve oficire i podoficire i izložio im svoj plan i zatražio od sviju saradnju, pomoć i lojalnost. Najveći dio prisutnih mu se odmah stavio na raspolaganje, a oni koji su to odbili su sprovedeni pod pratnjom u potpalublje i zaključani. Oko 150 mornara odmah je stalo na stranu Sablina zahvaljujući mornaru Šerinu koji je indoktrinisao posadu. Ni sat vremena po otpočinjanju pobune komanda Baltičke flote nije imala pojma šta se dešava da je na jednom od brodova u toku pobuna, koja prijeti da se pretvori u nešto mnogo opasnije i veće.
Negdje oko 20:30 časova 8. novembra 1975 poručnik Vladmir Firisov uspio je neopaženo da pobjegne brodskoj straži, da skoči u hladnu rijeku i prepliva do nedaleko smještene podmornice S-163. Firisov je odmah obavijestio komandanta podmornice o pobuni na Storoževoju.
Međutim, ovaj mu prvo nije povjerovao i zatvorio ga je, misleći da se radi o dezerteru. Kad je bijeg poručnika otkriven, Sablinova “kola” munjevito su krenula nizbrdo, a to su potkrijepila i kasnija dešavanja. U redovima pobunjenika nastaje pometnja, pa čak i samog Sablina, obuzima strah i malodušnost. Među ustanicima neki shvataju da su stvari otišle predaleko i bodre Sablina da krenu u preuzimanje vlasti. Sablin naređuje smjesta da se brod pripremi za isplovljavanje i zauzme kurs prema Lenjingradu, 300 nautičkih milja od Rige, piše Kurir.
Tačno u 1 sat posle ponoći 9. novembra 1975 fregata Storoževoj je upalila svoje motore i u potpunom mraku bez navigacionih svjetala, isplovila sa svog veza, a 10 minuta kasnije već je brzinom od 30 čvorova izašla iz riške luke. Tokom plovidbe Sablin je svojim istomišljenicima na drugim brodovima poslao signale, na koje se niko nije odazvao jer su svi bili zaplašeni moguće represije vojne obavještajne službe GRU i svemoćnog KGB. Ubrzo je Valerij Sablin shvatao da je ostao sam, ali povratka vise nije bilo, piše Kurir.
Drama na Baltiku
Kad su se navodi poručnika Firisova pokazali tačnim, komandant podmornice je odmah vijest prenio nadređenima. Oni koji su bili na dežurstvima, kada su primili vijest, sve im se činilo kao nečija šala. Interesantno je, da je trebalo skoro četiri puna sata da prođe da bi informacija kanalima KGB stigla do admirala Sergeja Gorškova (Серге́й Георгиевич Горшков), komandanta sovjetske mornarice.
On je u početku smatrao to šalom koja je prouzrokovana prekomjernim količinama votke. Kada je uspostavio vezu sa bazom u Rigi dobio je informaciju da je fregata bez ikakve najave isplovila sa svog veza prema Baltičkom zalivu. Brod se u početku na pozive radio vezom nije javljao, ali kada je to zatražio lično admiral Gorškov u 2:50 časova izjutra 9. novembra, Sablin je admiralu saopštio da je brod Storoževoj od sada slobodna i nezavisna teritorija izvan Brežnjevljevog SSSR-a, ističe Kurir.
Iznervirani Gorškov, odmah telefonom je nazvao tadašnjeg ministra odbrane SSSR- a maršala Andreja Grečka (Андре́й Анто́нович Гре́чко), koji je u gluvo doba noći probudio Brežnjeva. Sovjetski izvori tvrde da je Brežnjev, kada je saznao vijest o pobuni naredio da se brod po svaku cijenu mora zaustaviti, pa čak i potopiti svim sredstvima prije nego što uđe u međunarodne vode i otplovi u Švedsku ili Finsku.
Međutim, niko od vojnog vrha i polt-biroa nije znao za Sablinove namjere, jer je ono što je odbjegli poručnik, kasnije, ispričao bezbjednjacima, činilo se kao nešto nevjerovatno da u jeku hladnog rata neko digne revoluciju i pri tome da otme brod. Poltičke analize su govorile da posada namjerava da pribjegne, a to je zaključeno po kursu koji je brod zauzeo. Takvu šamarčinu SSSR-u je trebalo hitno sprečiti, ističe Kurir.
U potragu za Storoževojem krenuli su izvidnički avioni i patrolni brodovi. Do kraja akcije u operaciju je bilo uključeno 15 brodova i 60 aviona. Sa aerodroma u baltičkoj zoni poletjali su Iljušini IL-38 May koji su pretraživali Baltičko more prema Švedskoj. Brod se ste nalazio na tačnom sverozapadnom kursu, ali ne prema Švedskoj nego ka Lenjingradu. Tek kada se razdanilo izvidnički avioni uočili su dobjegli fregatu. Svi pozivi, da se brod vrati u Rigu nisu urodili plodom, jer se Sablin oglušio i nastavio krusom prema Lenjingradu, pa je maršal Grečko dao zeleno svijetlo da se fregata zaustavi slilom. Na Storoževoj su krenule dvije eskadrile bomabredera Tupovljev Tu-16 Badger i Jak-28 Brever.
Svjestan da neće moći brodom da uplovi u rijeku Nevu i usidri se simbolično pored krstarice Aurora, Sablin je naredio radaristi da na civilnim frekvencijama emituje progleas sovjetskom narodu na ustanak i revoluciju. Brodski radarista je to doista emitovao, ali ne na civilnim već vojnim frekvencijama, pa su Sablinov proglas čuli svi u vojnim moranričkim krugovima. Sablin je ne znajući za tu prevaru, bio izdan drugi put u istom danu. U međuvremenu KGB je pokušao da zaigra na kartu razjedinjenosti pobunjene posade pa im je uputio proglas o amnestiji ako se pobuna prekine.
Međutim odgovora i dalje nije bilo. Grečko je tada izdao komandu da avioni smjesta napadnu i potope brod. Piloti u avionima zapravo nisu ni znali šta se dešava na moru, jer su mislili da je u pitanju jedna od brojnih vježbi, potapanja neprijateljskih brodova. Na označenim koordinatama ugledali su brod sa vojnopomorskom zastavom SSSR-a i sa članovima posade na polubi koji su im prijateljski mahali. U prvi mah piloti su samo preletjeli brod i nisu dejstvovali uprkos naredbi za napad.
U štabu avijacije zavladao je šok i nevjerica da moranarica traži potapanje sopstvenog broda, pa je Breženjev posumnjao u širu pobunu u vojsci jer i avijacija otkazuje poslušnost. Situacija je zahtjevala hitnu reakciju, pa je uvedena eskadrila Jak-28. Za komandama bili su samo oni piloti, u koje su komandiri imali povjerenje. Za ovu potjeru bitan je još jedan detalj. Naime, u potragu, je angažovana posada jednog strateškog bombardera Tu-22, koji je naoružan raketom H-22. Međutim kako u vrijeme predviđeno za napad raketa još nije bila spremna, posada bombardera je odlučila da se kao kamikaze survaju na Storožnij. Vrhovna komanda dala je blagoslov za ovaj čin, ali su oni uskoro prevedni u u stanje pripravnosti, a kasnije je i cijela akcija otkazana.
Komanda Baltičke flote kasno je shvatila o čemu se radi, jer Storoževoj, kako se kasnije ispostavilo nije imao ukrcano na sebi naoružanje, jer su sve rakete i municija bili iskrcani sa broda uoči proslave.
Ubrzo je brod pronađen i posle prvog upozoravajućeg preleta data je Sablinu poslednja šansa da se zaustavi i preda. Međutim brod je i dalje sjekao talase Baltičkog mora, pa su se suhoji ustremili na brod i zasuli ga nevođenim raketnim zrnima. Tom prilikom od posledica dejstva stradao je jedan sovjetski civilni brod za prevoz rasutog tereta, koji se nalazio u blizini.
U prvom naletu brod nije pogođen, a tek u drugom, tačno u 12:20 sati 9. novembra 1975. brod Storoževoj je pogođen avio bombom od 250 kg. Eksplozija je oštetila krmu broda i raznijela kormilarski uređaj. Brod se počeo kretati u krug nesposoban za bilo kakav manevar. Suhoji su se vratili u svoje baze, a oštećenom brodu počeli su se približavati brodovi iz potjere. U trenutku kada je ekspoluzija raznijela krmu, uhapšeni komandant broda Putolni uspio je, zajedno sa grupom zatvorenih oficira da se oslobodi, dočepa ličnog naoružanja i otrči do komandnog mosta gdje je pucao u Sablina i ranio ga u nogu, a zatim preuzeo komandu nad brodom, piše Kurir.
Uskoro su fregatu sustigli brodovi iz potjere i smjesta se prekrcali operativci iz KGB i morarički specijalci. U 10:35 časova 9.novembra 1975. pobuna na Storoževoju je okončana, a brod zaustavljen 400 nautičkih milja od Lenjingrada. Operacija je trajala punih 15 sati, a za to vrijeme kompletan politički i vojni vrh Sovjetskog saveza je bio nevjerici, iznenađen i zapanjen.
E P I L O G
Kompletna posada broda je smjesta pohapšena uključujući i one članove koji nisu učestvovali u pobuni. Brod je otegljen natrag u Rigu, a svi učesnici potjere strogo upozoreni na obavezu da ćute o svemu. Međutim, naređenja nisu uspjela da se sprovedu, jer je o cijelom događaju stanovinšto Rige počelo da prepričava svoje verzije, prenoseći vijest od usta do usta, navodi Kurir.
Posada Storoževoja prebačena je u Moskvu na ispitivanje. Sablin, Šein i još 14 najistaknutijih pobunjenika, narednih 9 mjeseci su bili zatvoreni u zatvoru Lefortovo u međusobno izolovanim ćelijama. Vlastima nikako nije bilo jasno kako je takvu pobunu mogao da sprovede samo jedan čovjek. Kada je to postalo jasno, ostatak posade koja nije učestvovao u pobuni, razbacan je na različite dužnosti uglavnom u kažnjeničke garnizone u Sibiru. Za Sablina i Šeina, kao glavne aktere pobune organizovano je posebno suđenje. Tužilaštvo je pobunu prikazalo kao kriminalni akt avanturista, koji su željeli pribjeći sa brodom na Zapad preko, Švedske i da su cijelu stvar organizoval strane obavještajne službe.
Suđenje je održano u strogoj tajnosti od 6 do 13. jula, a sudskim vijećem vojnog suda presjedavao je Jurij Andropov nekadašnji šef KGB koji će kasnije postati generalni sekretar KP i predsjednik Sovjetskog saveza, navodi Kurir.
Andropov je presudio aktivnim učesnicima 3-5 godina zatvora, ali su posle toga pomilovani i svi najureni iz moranrice. Moranr Aleksandar Šein kao drugooptuženi dobio je 8 godina koje je izdržao u zatvoru u Sibiru u radnom logoru.
Organizator pobune Valerij Sablin kao orgnaizator pobunu trebao je da dobije 15 godina robije, ali je na zahtjev Breženjva osuđen zbog veleizdaje na smrt i strijeljan. Smrtna kazna nad Sablinom sprovedena je 3. avgusta 1976. na nepoznatoj lokaciji, a grob mu je i dan danas nepoznat. Neposredno pred egzekuciju dopušteno mu je da se kratkim pismom obrati ženi i sinu i da se od njih oprosti.
Uprkos skrivanju istina o raketnoj fregati Storožnij, sovjetska vlast u tome nije uspjela jer iako nigdje zvanično nije publikovano o ovom događaju se preičavalo. Priču o Storoževoju u Valeriju Sablinu prvi je u svijetu u kratkom dokumentarcu objavio britanski Kanal 4 početkom septembra 2000.godine, istilče Kurir.
Više informacija o pobuni na Baltiku saznalo se posle otvaranja KGB arhive. Uprkos svim dešavanjima sovjetska vlast nastojala je Sablina i pobunjene mornare prikazati kao kriminalce. Nova vlast na čelu sa Jeljcinom nastojala je Sablinovo ime i njegov čin da iskroristi u propagandne svrhe. Danas u Rusiji Sablin se smatra svojevrsnim herojem otpora totalitarnom režimu, uprkos tome Sablin ni Šain nisu ni posmrtno politički ni vojno rehabilitovani.
Na osnovu informacija o ovom događaju pokojni američki pisac Tomas Klensi (Thomas Leo Clancy) napisao je 1984 godine svoj bestseler „Lov na crveni oktobar“ (The Hunt for Red October) po kome je kasnije snimljen film. U Klensijevoj verziji priče, glavni akter je podmorničarski as Marko Remius koji razočaran stanjem u Sovjetskom Savezu otima najmoderniju podmornicu sa hidromagnetnim pogonom. Bježeći preko Atlantika pred Crvenom flotom uspjeva pod dramatičnim okolnostima da spasi živote posade i nekolicine saradika i neoštećenu podmornicu dovozi do obale SAD.
Dvije godine kasnije, posle Klensija još jedan Amerikanca je napisao sličan roman Endrju O Rurk (Andrew Patrick O'Rourke) pod naslovom „Pobuna na Crvenoj zastavi“ (The Red Banner Mutiny). Radnja romana je smještena tamo gdje se stvarno dogodila ova priča iz naslova, u Baltičkom moru, a glavni heroj nosi ime po stvarnom vođi pobune Valeriju Sablinu, zaključuje Kurir.