Kratka istorija izraelsko-iranskih odnosa i "pucanje" velikog prijateljstva i eskalacija rata.
Ponovo je došlo do eskalacije sukoba između Irana i Izraela, koji se dugo vodi kroz indirektne i asimetrične konflikte u regionu Bliskog istoka. Sukob je posledica višedecenijskih tenzija, koje uključuju iranski nuklearni program, podršku iranskih saveznika poput Hezbolaha i Hamasa, kao i izraelske vojne operacije u cilju sprječavanja iranskog uticaja. Ovaj konflikt ponovo je eskalirao u vojni obračun, sa obje strane koje se oslanjaju na regionalne i globalne saveznike.
Sukob je takođe vezan u političkoj borbi iranskog rukovodstva protiv odnosa izraelskog rukovodstva prema Palestincima i glavnog cilja Izraela da spriječi namjeru iranske vlade da razvije nuklearno oružje i umanji vojnu podršku svojim saveznicima i zastupnicima kao što su Hezbolah i druge stranke u Libanu.
Sukob je počeo 3. avgusta 2005. godine dolaskom na čelo Irana predsjednika Mahmuda Ahmadinežada koji je tokom svog mandata pokrenuo ubrzano razvoj nuklearnog programa Irana i značajno radikalizovao svoju retoriku prema Izraelu. U julu i avgustu 2006. godine Izrael je izvršio vojnu agresiju na Liban nakon ubistva osam i otmice dva izraelska vojnika od strane pripadnika vojne organizacije Hezbolah koja djeluje u Libanu, a vojnu i finansijsku podršku joj daje Iran. Dobar dio zemlje je porušen u izraelskim napadima, pogotovo južni dio.
Iran je nakon libanskog rata do 2011. godine podržavao palestinsku separatističku organizaciju Hamas sa kojom je Izrael u decembru 2008. i januaru 2009. godine ušao u otvoreni rat uz ogromne civilne žrtve. Izrael je pobijedio u sukobu, ali nije trajno onesposobio Hamas da raketira teritoriju Izraela jer je pomoć i podrška Hamasu pristizala iz Irana. Nakon izbijanja Arapskog proljeća i velikih nemira u arapskim zemljama u decembru 2010. godine i januaru 2011. godine, uticaj Irana na Hamas je značajno opao i Izrael je dobio slobodniji prostor da djeluje protiv ekstremne palestinske organizacije.
Na talasu velikih nemira u državama sa arapskim stanovništvom, nemiri su zahvatili i druge muslimanske ne-arapske zemlje među kojima i Iran. Iran se nekako i izborio sa pobunom, ali znatno veći sukobi su pogodili prvo Tunis, Egipat, Libiju i Jemen nakon kojih su svrgnute dugogodišnje diktatorske vlade vojnih hunti (jedan od oblika autoritarne vlasti).
U februaru 2011. godine nemiri koordinisano pogađaju Iran i njegovog saveznika u Persijskom zalivu Bahrein, malu sunitsku monarhiju sa većinskim šiitskim stanovništvom. Pošto je Iran podržao proteste većinskog šiitskog stanovništva i pokušao da potpomogne svrgavanje sunitske monarhije, oružane snage Saudijske Arabije, UAE i Katarasu vojno intervenisale u toj maloj zalivskoj monarhiji.
Samo dan nakon saudijske vojne intervencije u Bahreinu, došlo je do velike pobune kod najvećeg Iranskog saveznika u arpaskim zemljama Siriji. Nakon neuspješne obojene revolucije i pokušaja vojnog puča, u Siriji dolazi do otvorene vojne pobune, a do sredine 2012. godine i građanskog rata. Oružane snage Islamske Republike Iran rade u Siriji u znak podrške sirijskom predsjedniku Bašaru el Asadau i njegovoj vladi.
Krajem 2012. godine na scenu sirijskog konflikta stupa i Izrael koji se stavlja otvoreno na stranu pobunjenika protiv vlade. Izrael obezbjeđuje medicinski tretman za sirijske civile i pobunjenike, uključujući i neke članove Al-Nusra fronta, što je izazvalo sukobe u izraelskom društvu jer su pripadnici te organizacije bliski saradnici Al Kaide koja je otvoreni neprijatelj Izrelskog najvećeg saveznika SAD.
Sukob iz Sirije se postepeno premjestio i u Liban gdje su dva rivala ponovo ukrstila koplja u asimetričnom sukobu u koji su ovaj put upletene najveće svjetske vojne i ekonomske sile. U julu 2014. godine dolazi do ponovnog velikog sukoba između Izraela i palestinskog Hamasa kome Iran ponovo daje političku i vojnu podršku. U tom sukobu je bilo mnogo civilnih žrtava, a na kraju su obje strane proglasile pobjedu. Iran se u asimetričnom sukobu sa Izraelom isključivo oslanja na podršku istočnih sila kao što su Rusija i Kina, a Izrael na podršku zapadnih saveznika uglavnom SAD, NATO i EU.
Nije uvijek bilo tako
Međutim, iransko-izraelski odnosi nisu uvijek bili tako napeti kao danas. Štaviše, Iran je bio jedna od prvih zemalja u regionu koja je priznala Izrael nakon njegovog formiranja, a njihove diplomatske veze su prekinute tek posle 1979. godine. Pod dinastijom Pahlavija, koja je vladala od 1925. do svrgavanja u revoluciji 1979. godine, veze između Irana i Izraela bile su sve samo ne neprijateljske. Iran je zapravo, bio druga zemlja sa muslimanskom većinom koja je priznala Izrael nakon što je osnovan 1948. godine.
Iran je bio jedan od 11 članova specijalnog komiteta UN koji je formiran 1947. kako bi se pronašlo rešenje za Palestinu nakon što je prestala britanska kontrola teritorije. Bio je to jedan od tri glasa protiv plana UN o podjeli Palestine, usredsređen na zabrinutost da će eksalirati nasilje u reigonu za generacije koje dolaze.
"Iran je, zajedno sa Indijom i Jugoslavijom, smislio alternativni plan, federalno rešenje koje se odnosilo na zadržavanje Palestine kao jedne države sa jednim parlamentom, ali podijeljenom na arapski i jevrejski kanton. To je bio kompromis Irana da pokuša da održi pozitivne odnose sa procionističkim Zapadom i samim cionističkim pokretom, kao i sa arapskim i muslimanskim susjednim zemljama", rekao je istoričar Univerziteta Oksford Ejrik Kvindesland za Al Džaziru.
Kako se navodi u analizi Instituta Brukings, Izrael je pokušao da se suprotstavi neprijateljstvu arapskih država "doktrinom periferije" pod svojim prvim premijerom Davidom Benom Gurionom. Premda je taj pristup uključivao i Etiopiju, Iran i Turska su bili najuspješniji primjeri saradnje. Za vrijeme šaha, koji je bio čvrst saveznik zapada u regionu, Izrael je uspostavio de fakto ambasadu u Teheranu, pa su čak i razmijenjeni ambasadori sedamdesetih godina prošlog vijeka. Trgovinske veze su rasle i ubrzo je Iran postao glavni dobavljač nafte za Izrael, pri čemu su dvije zemlje uspostavile naftovod sa ciljem slanja iranske nafte u Izrael, a zatim i u Evropu.
Teheran i Tel Aviv su takođe imali široku vojnu i bezbjednosnu saradnju, koja je uglavnom držana u tajnosti kako bi se izbjeglo provociranje arapskih nacija u regoinu. Međutim, u jeku saveza, potrebe za bezbjednošću i trgovinom, Mohameh Reza Pahlavi tokom tog perioda nije pokazao previše interesovanja za Palestince i njihov odnos sa Izraelom.
Iranska revolucija prekretnica
Godine 1979. šah je zbačen u revoluciji i rođena je nova Islamska Republika Iran. Režimski pogled na Izrael se promijenio i ova država je viđena kao okupator palestinske zemlje. Iranski vrhovni vođa ajatolah Homeini, koji je ujedno i bio vođa revolucije, nazivao je Izrael "malom sotonom", a Sjedinjene Države "velikom sotonom", vidivši obje zemlje kao strane koje se miješaju u odnose u regionu. Iran je takođe nastojao da poveća svoje prisustvo u regionu, izazivajući dvije velike sile - Saudijsku Arabiju i Izrael, od kojih su obje bile saveznici SAD.
Teheran je ubrzo nakon revolucije prekinuo sve odnose sa Izraelom - građani više nisu mogli da putuju, avio-linije su otkazane, a izraelska ambasada u Teheranu pretvorena je u palestinsku ambasadu. Neprijateljstvo je raslo decenijama kako su obje strane nastojale da učvrste i povećaju svoju moć i uticaj širom regiona.
Danas, Iran podržava mrežu političkih i oružanih grupa, poznatijih kao "osovine otpora" u nekoliko zemalja širom regiona, uključujući Liban, Siriju, Iran i Jemen, koje takođe podržavaju palestinsko pitanje i vide Izrael kao glavnog neprijatelja. I Izrael je sa svoje strane, tokom godina podržavao različite grupe koje se nasilno protive iranskom establišmentu, a neke od njih proglasio i terorističkim.