Raste strah u Evropi od Ukrajine, Gaze i Donalda Trampa.
Evropu danas karakteriše strah - strah da će Ukrajina izgubiti, ali i da Rusija može biti poražena i ponižena, strah od migranata, situacije sa pojasom Gaze i Donalda Trampa, Evropska unija donosi loše odluke u zemlji i inostranstvu. Evropa više nema moć u svjetskim poslovima koju je imala nekada, kada je postojao liberalni međunarodni poredak koji je zavisio od moći SAD i kada je međunarodna saradnja cvjetala.
U tom svijetu Evropa nije bila supersila, ali karakteristike posthladnoratovske ere - multilateralizam, regionalna saradnja, međuzavisnost, cvjetajuća demokratija, "meka" moć i slobodna trgovina - takođe su bile karakteristike Evropske unije. Danas smo u post-posthladnoratovskoj eri i svijet je promijenio pravac.
Neke karakteristike starog sistema žive i dalje, ali jačaju suprotstavljene snage kao što su nacionalizam, protekcionizam i unilateralizam. Istovremeno, Evropa pokušava da se prilagodi ovom novom svijetu, ali sadašnja moć zahtjeva radikalnu promjenu u načinu na koji vidi sebe i djeluje.
To je dovelo do mnogo introspekcije i samoispitivanja. Kako je francuski predsjednik Emanuel Makron priznao u svom posljednjem govoru na Univerzitetu Sorbona, ako se ne prilagodi, Evropska unija možda neće opstati. Prema njegovim riječima, EU je "smrtna" tvorevina.
Ovakva spoznaja izaziva duboku uznemirenost u Evropi, ako ne i direktan strah, a upravo taj strah oblikuje loše izbore koje evropske zemlje i EU trenutno donose, kako ocjenjuje evropska kolumnistkinja Natali Toči u svojoj analizi u Gardijanu. Jedan primjer za to je nedosljedan pristup Evrope invaziji Rusije na Ukrajinu.
Dok u SAD politiku oblikuju herojstvo i pobjede, gdje spremnost da se podrži Ukrajina raste kada se Ukrajinci dobro ponašaju na bojnom polju, u Evropi je gotovo potpuna suprotnost - kada Ukrajini ne ide dobro ili se čini da je na ivici gubitka, evropske vlade su sklonije da pojačaju pomoć i podršku.
Zabrinutost zbog poraza Kijeva i posljedica po bezbjednost kontinenta podstiče Evropu da se pokrene, da isporuči još neke vojne pomoći, da odluči da iskoristi profit od zamrznute ruske imovine za podršku Ukrajini, pa čak i da razmotri raspoređivanje vojnih snaga u Ukrajini, jer Makron je više puta sugerisao.
A kada Ukrajina prođe dobro, kao što je učinila tokom svoje uspješne kontraofanzive na Harkov i Herson krajem ljeta i početkom jeseni 2022. godine, u Evropi počinju da rastu strahovi od poraza Rusije i rizika da će on dovesti do "nuklearnog Armagedona" ili ruske implozije, potpunog kolapsa zemlje.
Iako je neosporno da su evropske vlade pružile značajnu ekonomsku i vojnu podršku Ukrajini - uključujući milione izbjeglica koje su primile zemlje EU - ovaj strah je često značio da je vojna pomoć premala i da je isporučena prekasno. Taj strah igra veliku ulogu u objašnjavanju situacije u Ukrajini.
Strah u velikoj mjeri objašnjava približavanje Evrope sjevernoj Africi i Bliskom istoku. Dok se u slučaju Ukrajine ovaj strah manifestuje kao preterani oprez i uzdržanost, kada su u pitanju zemlje južnog Mediterana i Afrike, strah se manifestuje u odustajanju od spoljne politike.
Evropa se ne samo plaši ovih zemalja - ona je bukvalno užasnuta. Starenje evropskog stanovništva trebalo bi da dovede do racionalne i sebične debate o podsticanju legalne migracije, ali umjesto toga strah oblikuje trenutnu histeriju oko neetičkih poslova u kojima se državama u regionu isplaćuje gotovina u zamjenu za njihovo obećanje da će zaustaviti migraciju u Evropu.
Sebičnost i licemjerje
O tome svjedoče nedavni sporazumi EU sa režimima u Tunisu, Egiptu, Mauritaniji i Libanu. Jasno, prošlost nije bila savršena - kako je predsjednik Demokratske Republike Kongo Feliks Čisekedi otvoreno rekao u nedavnom intervjuu, afrički lideri su odavno umorni od indoktrinacije i arogancije zapadnih demokratija i radije rade sa Rusijom i Kina, piše Jutarnji list.
Naprotiv, iza evropskih priča o pravdi i poštenju uvijek su stajali sirovi materijalni interesi. Opsesija zaustavljanjem migracija tokom pregovora o nelojalnoj trgovini i vađenju prirodnih resursa nije nova pojava. A sa svakom krizom evropski sebičnost i dvostruki standardi su samo potvrđivani - dovoljno je podsjetiti se gomilanja vakcina na Zapadu tokom pandemije covid-19 ili krajnje nedovoljnih sredstava za borbu protiv klimatskih promjena usmjerenih na Afriku (Afrika je dobila samo tri odsto globalnih tokova finansiranja borbe protiv klimatskih promjena, pri čemu taj kontinent snosi najmanju odgovornost za klimatske promjene i trpi najveće posljedice, op.a.).
Ipak, u prošlosti je - iako nedovoljno i nekoherentno - barem postojala ambicija da se spoljnom i razvojnom politikom utiče i pomogne afričkom kontinentu. Sada je politika svedena na grub transakcijski pristup, u kojem evropske zemlje i institucije EU stupaju u kontakt sa afričkim kolegama kao da su izvršni direktori koji potpisuju poslovne ugovore. Pristup 'novac za odsustvo migranata' nije spoljna politika - to je odricanje od spoljne politike, piše Toči.
Strah je još izraženiji kada je u pitanju Bliski istok, a posebno izraelsko-palestinski sukob. Nema razloga koji bi objasnio zašto evropske vlade uporno odlučuju da ne iskoriste svoj uticaj, iako ga potencijalno imaju u izobilju. EU je dugo bila glavni trgovinski partner Izraela, a Njemačka je, poslije SAD, najveći izraelski vojni snabdijevač. EU je i najveći donator pomoći Palestincima. Pa ipak, nikada nije bilo ni najmanjeg nagovještaja o upotrebi ovih poluga. Tu ponovo dolazi do straha - u ovom slučaju veliku ulogu igra strah od izraelskih optužbi za antisemitizam. Ove optužbe su sada iskrivljene i u mnogim slučajevima proširene na bilo kakvu kritiku Izraela ili izražavanje anticionizma.
Strah od straha i paralizirajući strah
Strah je u korijenu trajnih evropskih podjela oko rata u Gazi, pri čemu su neke zemlje, poput Njemačke, osjetljivije na takve optužbe od drugih iz očiglednih istorijskih razloga. Uopšteno govoreći, ovo objašnjava propust da se dovede u pitanje bezuslovna podrška Izraelu, bez obzira na to šta sadašnja izraelska vlada radi.
Opšte je poznato i priznato da je izraelski rat u Gazi izazvao ljudsku katastrofu, a mnogi strahuju da bi ta katastrofa mogla dostići razmjere genocida ako Izrael nastavi putem prijetnje kopnenom invazijom na Rafu. Istovremeno, nigdje nema naznaka da Evropa radi bilo šta po tom pitanju, osim dobacivanja besmislenih fraza.
Dakle, kada se pogleda na istok, očigledno je da je strah doveo Evropu do stalnih odlaganja i nepotrebnog suzdržavanja, dok je kada je u pitanju jug strah gurnuo Evropu kao političku zajednicu ka potpunom napuštanju spoljne politike. Takođe postoji opipljiva anksioznost i strah na Zapadu dok Evropljani čekaju američke izbore, zabrinuti zbog povratka Donalda Trampa. Ovaj strah vodi do paralize - Trampov povratak je vjerovatan, ali umjesto da se za njega pripremi, Evropa jednostavno pokušava da ga se otarasi pretvarajući se da ne postoji.
Makronovo otvoreno priznanje da EU možda neće trajati vječno je tačno i trebalo bi da podstakne zdravo i hitno preispitivanje načina na koji se Evropa odnosi i sarađuje sa ostatkom svijeta. Da parafraziramo Frenklina D. Ruzvelta, jedino čega se moramo plašiti je sam strah. Popuštajući, kako ga je Ruzvelt nazvao, "bezimenom, nerazumnom, neopravdanom teroru, koji parališe neophodne napore da se povlačenje pretvori u napredovanje", Evropa rizikuje da svoju smrtnost pretvori u samoispunjavajuće proročanstvo.