Jevrejski narod se dugo borio da ima svoju državu, ali Palestinci ne žele da njihova zemlja bude oteta.
Uz rat između Izraela i Hamasa, koji traje dve nedelje i koji je već uzeo na hiljade života, provlači se puno teza koje za cilj imaju da objasne srž tog sukoba. Traže se tako razlozi duboke mržnje između Izraelaca i Palestinaca, koja se ogleda i u ovome ratu. On je počeo nakon napada militanata Hamasa koji je zaprepastio celi svijet.
Ova teroristička organizacija prilikom napada je ubijala i otimala civile i odvodila ih u Gazu, a kasnije je zapretila smaknućem talaca i prenošenjem tih smaknuća uživo na internetu. Ukupno je ubijeno više od 1.300 Izraelaca. Izrael je odmah počeo sa bombardovanjem Gaze. Do zaključenja ovog teksta broj mrtvih iznosio je nešto manje od pet hiljada ljudi. U Gazi je nastala humanitarna katastrofa budući da je Izrael prekinuo dostave hrane, vode, lekova, goriva i struje, a na šta je u više navrata upozorio i UN.
Do 1918. područje je bilo pod Osmanskim Carstvom
Jedna od tih teza, koja se često može čuti i koja za cilj ima objasniti ovaj rat i beskrajnu mržnju, jest ona koja se tiče samog nastanka jevrejske države 1948. godine, a uz šta se spominje i otimanje palestinske zemlje. Vredi se podsetiti istorijskih okolnosti koje su dovele do osnivanja Izraela.
Do 1918. područje Palestine i današnjeg Izraela bilo je pod Osmanskim Carstvom, koje se u Prvom svetskom ratu borilo na strani poraženih Centralnih sila, što je dovelo do njegove propasti. Bliskoistočni deo Osmanskog Carstva podijeljen je u tajnim pregovorima koji su 1916. vođeni između Francuske, Velike Britanije, Rusije i Italije. Oni su rezultirali "Sajs-Pikotovim" sporazumom. Britanski diplomat Mark Skajs i francuski kolega Fransoa Žorž-Piko susreli su se 1916. godine i dogovoreno je kako će Velika Britanija i Francuska podeliti sfere uticaja.
Velika Britanija počinje da upravlja Palestinom
Kako stoji na "Britannici", Palestina je bila teško pogođena ratom. Osim razaranja izazvanih borbama, stanovništvo je bilo pogođeno glađu, epidemijama i osmanskim kaznama protiv arapskih nacionalista. Velike bitke vodile su se u Gazi pre nego što su britanske i savezničke snage Jerusalim zauzele u decembru 1917. godine. Velika Britanija tada počinje upravljati Palestinom kao okupacijska snaga. Uskoro je donesena odluka o budućnosti regije. Od osmanskih provincija u sirijskom području, severni deo bio je pod mandatom Francuske, a južni dio je dobio mandat Velike Britanije. Osim Palestine u užem smislu, britanski je mandat obuhvatao i područje preko reke Jordana, nazivano Transjordanija.
Iz tog vremena treba izdvojiti Balfourovu deklaraciju. Nju je 1917. britanski ministar spoljnih poslova Artur Džejms Balfour objavio lordu Valteru Roršildu, vođi jevrejske zajednice u Engleskoj. U julu 1920. ser Herbert Samuel, Jevrejin, imenovan je prvim visokim poverenikom Palestine. Nova uprava je u avgustu objavila da će se prve godine doseliti 16.500 Jevreja. Ova godina je među palestinskim Arapima poznata kao "godina katastrofe" budući da je s njom propala ideja o osnivanju arapske Palestine.
Balfourova deklaracija - preduslov za useljavanje Jevreja
Liga naroda je 1922. odobrila britanski mandat u Palestini, uključujući njegovu preambulu koja uključuje Balfourovu deklaraciju i naglašava istorijsku vezu Jevreja s Palestinom. U članku 2. stoji kako je prinudna vlast odgovorna za stavljanje zemlje pod takve "političke, administrativne i gospodarske uslove koji će osigurati uspostavu jevrejskog nacionalnog doma i razvoj samoupravnih institucija".
Članak 4. dopustio je uspostavu jevrejske agencije za savetovanje i saradnju s palestinskom upravom u pitanjima koja se tiču jevrejskog nacionalnog doma. Članak 6 zahtevao je da palestinska uprava treba olakšati jevrejsku imigraciju i blisko naseljavanje Jevreja. Iako je Transjordanija činila tri četvrtine britanskog mandata nad Palestinom, bila je, uprkos protestima Jevreja, isključena iz klauzula koje pokrivaju uspostavu jevrejskog nacionalnog doma.
Jevreji kupovali zemlju, počeli nemiri Arapa
Bilo je jasno kako će budućnost područja biti određena brojem stanovnika i vlasništvom nad zemljom, pri čemu su Jevreji pokušavali povećati oboje, što im je uspevalo. U tim godinama se beleži velik broj doseljavanja (do 1936. jevrejsko stanovništvo Palestine doseglo je broj od gotovo 400 hiljada) te kupovine zemlje od arapskih vlasnika. Sledeće godine protekle su u nemirima, odnosno arapskom prkošenju britanskoj administraciji. Njihove vođe bile su ubijene, uhapšene ili deportovane. Ukupno je poginulo oko pet hiljada Arapa.
U potrazi za rešenjem prihvatljivim za obe strane, Britanci su u predvečerje Drugog svjetskog rata pozvali na okrugli sto u Londonu. Na londonskoj konferenciji održanoj tokom februara i marta 1939. nije postignut dogovor. U maju 1939. britanska je vlada izdala Belu knjigu, u kojoj je navedeno da jevrejski nacionalni dom treba uspostaviti unutar nezavisne palestinske države. Tokom sledećih pet godina 75 hiljada Jevreja dobija dopuštenje da uđe u zemlju - nakon toga bi jevrejsko useljavanje bilo predmet arapskog pristanka.
Jevreji se potpuno razvili
Prenos zemlje Jevreja bio bi dopušten samo u određenim područjima u Palestini, a nezavisna palestinska država bi se razmatrala u roku od 10 godina. Arapi su predlog odbili jer nisu verovali britanskoj vladi, dok su Jevreji bili šokirani. Ovaj program su smatrali smrtnim udarcem, pogotovo uz kontekst onih koji su očajnički tražili utočište u Palestini od sve većeg progona u Evropi. Sve u svemu, od davanja mandata Velikoj Britaniji pa do početka Drugog svetskog rata broj ruralnih cionističkih kolonija povećao se s 47 na oko 200. Između 1922. i 1940. jevrejski zemljoposed porastao je s oko 148.500 na 383.500 jutara. Jevrejsko stanovništvo je naraslo s 83.790 na nekih 467.000, ili gotovo jednu trećinu ukupnog stanovništva. Tel Aviv se razvio u potpuno jevrejski grad sa 150.000 stanovnika, a stotine miliona dolara jevrejskog kapitala uvedene su u regiju. Stopa jevrejske pismenosti bila je visoka, škole su se širile, a hebrejski jezik postao je raširen.
Cionistička konferencija u Njujorku
Tokom ratnih godina, jevrejska zajednica u Palestini dodatno je ojačala. U maju 1942., na cionističkoj konferenciji održanoj u Njujorku, David Ben-Gurion, kasnije prvi premijer Izraela, dobio je potporu za program koji je zahtevao neograničenu imigraciju, jevrejsku vojsku i uspostavu Palestine kao jevrejske zajednice. Holokaust je uz saveznička otkrića nacističkih logora u kojima su Jevreji ubijani doveo do sve većeg zauzimanja američkih političara za uspostavu jevrejske države. Američki predsednik Hero Truman 1945. godine je zatražio od britanskog premijera Klementa Atleja da omogući trenutni smeštaj 100 hiljada Jevreja u Palestinu. Senat i Zastupnički dom SAD-a zatražili su neograničeno useljavanje Jevreja u Palestinu.
Šefovi arapskih država sastali su se 1944. u Egiptu i donijeli Aleksandrijski protokol, u kojem stoji da žale zbog gorke sudbine nanesene evropskim Jevrejima, ali su dodali da njihovo pitanje ne treba mešati sa cionizmom, kao i da rešavanje problema ne bi trebalo postići nanošenjem nepravde palestinskim Arapima. Između 1945. i 1948. došlo je do dodatne napetosti, budući da su Arapi bili odlučni u tome da više jevreja ne sme dolaziti i da Palestina treba postići nezavisnost kao arapska država.
Teroristički napad Jevreja na britansku vladu
Zato što se saradnja arapskih država smatrala ključnom za britanske strateške interese, britanski ministar spoljnih poslova Ernest Bevin protivio se useljavanju Jevreja i osnivanju nezavisne jevrejske države u Palestini. Američki State Department u osnovi je podržavao britansko stajalište, ali Truman je bio odlučan osigurati da se Jevrejima raseljenima u ratu dopusti ulazak u Palestinu. Ipak je došlo do sve više neovlaštenog useljavanja Jevrejva, a posebno se pamti događaj iz 1946. kad je Irgun, koji su osnovali izraelski ekstremisti, digao u vazduh King David Hotel u kojem su se nalazile kancelarije britanske vlade i vojske. Poginula je 91 osoba.
Jevrejska useljavanja i napadi na vladu te arapska mobilizacija svakako su uz iscrpljenost nakon Drugog svjetskog rata urušili britansku odlučnost da ostanu na Bliskom istoku.
UN hteo da se područje podeli, Arapi odbili
U vreme kad se povlačila iz Indije, Velika Britanija je prenela pitanje Palestine na Ujedinjene narode. Posebni odbor UN-a je 31. avgusta 1947. preporučio da se regija podeli na arapsku i jevrejskuu državu, koje bi trebale zadržati ekonomsku uniju. Jerusalim i njegova okolina trebali su biti međunarodni. Arapi u Palestini, podeljeni, loše vođeni i oslonjeni na regularne vojske arapskih država, postali su demotivisani, a njihovi napori da spreče podelu su propali.
Jafa je Jevrejima predana 13. maja, a već 14. maja poslednji britanski visoki komesar, general ser Alan Cuningham, napustio je Palestinu. Istog je dana proglašena Država Izrael. Za samo nekoliko sati dobila je priznanje Sjedinjenih Američkih Država, a vrlo brzo i Sovjetskog Saveza. Nakon jednog dana, arapske države su proglasile rat Izraelu. Vojska iz Sirije, Iraka, Saudijske Arabije, Transjordanije, Egipta i Libana ušla je na teritoriju britanskog mandata Palestine i napala novoosnovani Izrael.
Izrael je odbio napad i ipak postao nezavisna država, pritom pripajajući i oko 40 posto teritorija koji je bio namenjen Palestini. Uskoro je Izrael priznalo 50 zemalja u svetu, a kasnije su usledili mnogi ratovi, koji su svi pridoneli mržnji kojoj svedočimo upravo ovih dana.
Ideja da se Jevreji nasele u Albaniju
Za kraj i jedna zanimljivost! 1930-ih godina britanski cionistički novinar Leo Elton otputovao je u Albaniju, očito na vlastitu inicijativu, da vidi hoće li onde biti moguće uspostaviti židovski nacionalni entitet.
Eltonovo putovanje bilo je potaknuto sve većim progonom nemačkih Jevreja dve godine nakon uspostave nacističkog režima i britanskim odbijanjem da poveća kvote za useljavanje Jevreja u Palestinu. U izveštaju prvom predsedniku Hebrejskog univerziteta "Judahu Leibu Magnesu", Elton piše da je u britanskim novinama pročitao da je albanska vlada pozdravila useljavanje Jevreja u Palestinu. Kako donosi Haretz, britanski ministar je rekao Eltonu da Albanija nije imala istoriju antisemitizma i da albanski muslimani nisu fanatici. Narandže i limuni, oduševljen je Elton, bili su najbolji na svetu, a uspjeh Jevreja u uzgoju narandži u istoriji, mogao se ponoviti u Albaniji. Kao prvu fazu Elton je preporučio uspostavu jevrejskog nacionalnog entiteta u Albaniji poput onog u mandatnoj Palestini, uz saradnju dva cionistička pokreta. Kasnije bi se Albanija čak mogla pretvoriti u jevrejski nacionalni dom.
Nije poznato šta je bilo s tom idejom, je li neko službeno telo raspravljalo o tome i je li se Magnes uopše potrudio odgovoriti Eltonu. Jevrevi se, u svakom slučaju, nisu u većem broju useljavali u Albaniju. Zanimljivo je da je Eltonova visoka procena Albanaca potvrđena tokom Holokausta. Stanovništvo Albanije bilo je vrlo zaštitnički nastrojeno prema jevrejskim izbjeglicama. Mnogi su prevezeni u albanske luke na Jadranu, odakle su mogli putovati u Italiju. Drugi su se sakrili u udaljenim planinskim selima, dok su se neki pridružili pokretima otpora širom zemlje.
BONUS VIDEO