Sukob Jermenije i Azerbejdžana je od međunarodnog značaja iz više razloga.
Azerbejdžan je saopštio da su njegove oružane snage pokrenule "lokalne antiterorističke aktivnosti“ u regionu Nagorno-Karabaha kako bi uspostavile ustavni poredak razoružavanjem i prisiljavanjem na povlačenje jermenskih vojnih formacija.
Nagorno-Karabah je međunarodno priznat kao teritorija Azerbejdžana, ali ima pretežno jermensko stanovništvo koje se više od jednog veka odupire azerbejdžanskoj vlasti. Godine 1991. ovaj region od oko 150.000 ljudi proglasio je nezavisnost i od tada je samoupravan uz podršku Jermenije kao nepriznata Republika Arcah.
Ministarstvo odbrane Azerbejdžana je u utorak, kada je počela operacija, govorilo o svojoj nameri da razoruža i obezbedi povlačenje formacija jermenskih oružanih snaga sa njihovih teritorija i neutrališe njihovu vojnu infrastrukturu. Uprkos znacima mogućeg napretka ka miru, jedan od "zamrznutih sukoba“ u Evropi se ponovo aktivirao, piše The Guardian.
Nagorno-Karabah, planinski region bez izlaza na more unutar granica Azerbejdžana, bio je izvor nesuglasica još prije stvaranja Sovjetskog Saveza. Tenzije su bile potisnute kada su Jermenija i Azerbejdžan bile sovjetske republike, ali su se ponovo pojavile nakon završetka Hladnog rata i kolapsa kontrole Komunističke partije nad sovjetskim blokom.
Rat između jermenskih i azerbejdžanskih snaga okončan je prekidom vatre 1994. godine, pri čemu je Jermenija u potpunosti kontrolisala Nagorno-Karabah i druge okolne enklave na azerbejdžanskoj teritoriji.
Pozadina sukoba
Posle decenija povremenog sukoba, Azerbejdžan je 2020. pokrenuo vojnu operaciju koja se pretvorila u drugi rat u Nagorno-Karabahu, brzo probijajući jermensku odbranu. Tokom 44-dnevnog sukoba, povratio je kontrolu nad sedam okruga i oko trećine samog Karabaha.
Jermenski saveznik Rusija, koja takođe ima dobre odnose sa Azerbejdžanom, pridružila se pregovorima o prekidu vatre. Sporazum je predviđao da oko 2.000 ruskih mirovnjaka bude raspoređeno u Karabahu da čuvaju jedini preostali put koji povezuje enklavu sa Jermenijom - takozvani Lačinski koridor.
U decembru 2022. azerbejdžanski aktivisti koje podržava vlada počeli su da blokiraju koridor Lačin, a u aprilu 2023. Azerbejdžan je uspostavio novi kontrolni punkt duž rute. Ovi potezi su prekinuli protok ljudi i robe između Jermenije i Nagorno-Karabaha, osim hitne medicinske evakuacije, stvarajući ono što su SAD i drugi nazvali "humanitarnom situacijom koja se brzo pogoršava“.
Luis Moreno Okampo, bivši glavni tužilac Međunarodnog krivičnog suda, opisao je blokadu kao potencijalni "genocid" nad Karabaškim Jermenima i namjeravao je da ih "izgladnjuje".
Azerbejdžan je većinski muslimanska, a u Jermeniji je većina hrišćana, a neki sa obije strane pokušavaju da sukob prikažu verskim terminima, iako analitičari kažu da je takvo gledište preuveličano (Azerbejdžan, na primjer, održava jake odbrambene veze sa Izraelom).
Obnovljene borbe sugerišu da su napori Rusije i Zapada da pregovaraju o diplomatskom ishodu između dvije strane propali. Jermenija je nedeljama upozoravala da Azerbejdžan premešta trupe blizu njihove zajedničke granice, koja se smatra jednom od najmilitarizovanijih na svijetu.
Pokrećući svoje takozvane "antiterorističke aktivnosti“, Azerbejdžan želi da primora Jermeniju da prizna svoj suverenitet nad Nagorno-Karabahom. Azerbejdžan takođe nastoji da izgradi putni i železnički koridor koji bi ga povezivao sa Nahičevanom, posebnim dijelom azerbejdžanske teritorije na jugozapadnoj granici Jermenije, što bi zemlji dalo direktnu vezu sa Turskom.
Osim humanitarnog, sukob je od međunarodnog značaja iz više razloga. Glavna je da su regionalne sile, uključujući Rusiju, Tursku i Iran, u različitoj mjeri angažovane na Južnom Kavkazu.
Turska je već izjavila snažnu podršku Azerbejdžanu, dok Rusija ima bezbjednosni savez sa Jermenijom, iako prodaje oružje obema zemljama. Dok se EU zalaže za pregovore, počela je da se oslanja na Azerbejdžan kao energetske partnere koji će nadoknaditi gubitak ruskog gasa i nafte nakon početka rata u Ukrajini.
Da li Rusija gubi uticaj?
Odluka Azerbejdžana da pokrene novu ofanzivu sugeriše da Rusija, zaokupljena i iscrpljena svojom skupom invazijom na Ukrajinu, gubi kontrolu nad zemljama širom bivšeg sovjetskog regiona koje je smatrala svojom sferom uticaja.
Ruski predsjednik Vladimir Putin lično je posredovao o okončanju rata između dvije zemlje 2020. godine i rasporedio 2.000 ruskih mirovnih snaga. U to vrijeme, posmatrači su rekli da je mirovni sporazum Moskvi dao obnovljen uticaj u regionu, dok je produbljivao oslanjanje dvije zemlje na Kremlj.
Ali katastrofalna ruska invazija na Ukrajinu duboko je uznemirila obije zemlje, koje su od tada nastojale da diversifikuju svoju spoljnu politiku dalje od teške zavisnosti od Rusije. Azerbejdžan se zbližio sa Turskom i Izraelom, kupujući oružje od obije zemlje. Jermenija je napravila nekoliko demonstrativnih poteza kritikujući i distancirajući se od Rusije dok se udvarala Zapadu.
Početkom septembra vlasti u Jerevanu su najavile da će ugostiti američke vojnike na zajedničkoj vojnoj vežbi. Jermenija je takođe poslala humanitarnu pomoć Ukrajini, koju je lično isporučila Ana Akobjan, supruga jermenskog premijera Nikola Pašinjana.