Ono što su zvaničnici Sudana zatekli u avionu na svjetlost dana izbacilo je u prvi plan višegodišnu javnu tajnu o kojoj se u zvaničnim krugovima ćuti. Američki CNN je objavio priču koja šokira.
Nekoliko dana nakon što je Moskva započela krvavi rat protiv Ukrajine, ruski teretni avion stajao je na pisti u Kartumu, glavnom gradu Sudana, koja je zapravo tek samo crta asfalta okružena crveno-narandžastim pijeskom. Na tovarnom listu aviona stajalo je da je natovaren kutijama sa keksom. A ta država rijetko, ako ikada, izvozi keks.
U zadnjoj kancelariji Međunarodnog aerodroma u Kartumu zahuktala se žestoka debata između zvaničnika. Strahovali su da bi inspekcija letilice uznemirila sve više proruski vojni vrh zemlje. Nekoliko prethodnih pokušaja presretanja osumnjičenih ruskih teretnih aviona već je zaustavljeno. Ali na kraju, zvaničnici su ipak odlučili da uđu u avion. Teretni prostor bio je ispunjen šarenim kutijama od keksa. Ispod njih su bili sakriveni drveni sanduci u kojima se nalazio najdragocjeniji resurs Sudana. Zlato. Bilo ga je otprilike oko jedne tone, tvrde američki mediji.
Ovaj februarski incident, koji su CNN-u potvrdili brojni zvanični sudanski izvori, jedan je od najmanje 16 poznatih slučajeva u proteklih godinu i po u kojima su Rusi prokrijumčarili zlato iz Sudana, trećeg po veličini proizvođača plemenitog metala u Africi. Brojni intervjui sa visokim sudanskim i američkim zvaničnicima i mnoštvo dokumenata koje je pregledao CNN, ukazuju na razrađenu rusku šemu "pljačke sudanskog bogatstva u pokušaju da podrži Rusiju" usred sve oštrijih zapadnih sankcija i da ujedno finansijski podrži ruski rat u Ukrajini.
Dokazi takođe sugerišu da je Rusija u dosluhu sa vojnim rukovodstvom Sudana, dozvoljavajući milijardama dolara u zlatu da zaobiđu zemlju i lišavajući osiromašeni Sudan stotina miliona poreskih prihoda. Zauzvrat, Rusija je pružila snažnu političku i vojnu podršku sve nepopularnijem vojnom rukovodstvu Sudana, koje nasilno suzbija prodemokratski pokret u zemlji. Bivši i sadašnji američki zvaničnici rekli su za CNN da je Rusija aktivno podržala vojni puč u Sudanu 2021. koji je zbacio prelaznu civilnu vladu. Tako je zadat razorni udarac sudanskom prodemokratskom pokretu koji je dvije godine ranije svrgnuo predsjednika Omara al-Bašira.
RUSKA EKSPLOATACIJA SUDANA
“Odavno znamo da Rusija eksploatiše prirodna bogatstva Sudana“, rekao je jedan bivši američki zvaničnik. „Da bi i dalje imala pristup ovim resursima, Rusija je podstakla vojni udar. S obzirom na to da je ostatak svijeta zatvorio svoja vrata Rusiji, oni imaju veliku korist od ovog odnosa sa sudanskim generalima i zato im pomažu da ostanu na vlasti. Ta 'pomoć' se sastoji od obuke i obavještajne podrške zajedničkoj podjeli profita od sudanskog ukradenog zlata”, rekao je on.
U središtu saradnje Moskve i sudanske vojne hunte je Jevgenij Prigožin, ruski oligarh i ključni saveznik predsjednika Vladimira Putina. Prigožin, 61, kontroliše misterioznu mrežu kompanija koja uključuje Vagnera, paravojnu grupu povezanu sa navodnim mučenjem, masovnim ubistvima i pljačkama u nekoliko ratom razorenih zemalja, uključujući Siriju i Centralnoafričku Republiku (CAR). On negira veze sa Vagnerom. U Sudanu posluje preko kompanije Meroe Gold (takođe pod sankcijama SAD, inače podružnice M-investa u vlasništvu Prigožina), koja vadi zlato uz istovremeno snabdevanje i obuku vojske i paravojske te zemlje oružjem, kao što se vidi iz faktura koje je dobio CNN.
Centar za dosijee pokrenuo je Mihail Hodorkovski, nekada najbogatiji čovjek u Rusiji koji sada živi u egzilu u Londonu. CNN je, u saradnji sa Centrom za dosijee, takođe otkrio da je najmanje jedan viši Vagnerov operativac, Aleksandar Sergejevič Kuznjecov, nadgledao eksploataciju zlata, preradu i tranzitne operacije u Sudanu poslednjih godina.
Sve veća veza između sudanskih vojnih vlasti i Moskve rezultirala je zamršenom mrežom kroz koju se krijumčari zlato. Sudanski zvaničnici su prošle godine presreli najmanje 16 letova vojnih aviona iz sirijskog lučkog grada Latakije, gdje Rusija ima veliku vazdušnu bazu, prema zvaničnim sudanskim izvorima, kao i prema podacima o letovima koje je dobio CNN u saradnji sa nalogom za praćenje letova Gerjon na Tviteru. .
CNN je zatražio komentar od ruskog ministarstva spoljnih poslova, ruskog ministarstva odbrane i matične organizacije grupe kompanija koju predvodi Prigožin. Niko se nije javio.
Ali portparol Stejt departmenta SAD je odgovorio.
“Pomno pratimo ovaj slučaj, uključujući prijavljene aktivnosti Meroe Golda, Vagner grupe koju podržava Kremlj i drugih sankcionisanih aktera u Sudanu, regionu i globalnoj trgovini zlatom uopšte. Podržavamo narod Sudana u njihovoj težnji za demokratskim i prosperitetnim Sudanom u kojem se poštuju ljudska prava“, dodao je portparol. “Nastavljamo da izražavamo zabrinutost zbog zlonamernog uticaja Vagnera, Meroe Golda i drugih aktera u Sudanu.”
GDJE JE ZLATO?
Ruska spletka oko sudanskog zlata počela je ozbiljno 2014. godine nakon što je ruska invazija na Krim izazvala niz zapadnih sankcija. Pošiljke zlata su se pokazale kao efikasan način gomilanja i transfera bogatstva, što je ojačalo rusku kasu bez znanja međunarodnog sistema finansijskog nadzora.
“Nedostatak zlata je u tome što je fizički i daleko glomazniji za korišćenje od međunarodnih bankovnih transfera, ali je dobra strana to što ga je mnogo teže, ako ne i nemoguće, zamrznuti ili zaplijeniti“, rekao je Danijel Mekdauel, stručnjak za sankcije i vanredni profesor političkih nauka sa Univerziteta u Sirakuzi.
Središte ruskog rudarstva zlata leži duboko u pustinji sjeveroistočnog Sudana, prošarano dubokim ponorima gdje rudari rade u velikoj vrućini sa malo zaštite od cerada i džakova pijeska. Rudari iz ovih udaljenih rudnika okupljaju se svakog jutra u al-Ibaidiji - poznatom kao 'zlatni grad' - i prenose vreće zlata na kola koja vuku magarci duž neasfaltiranih puteva u gradu. Najvišu ponudu za svoju robu, kažu mnogi od njih, gotovo uvijek nude trgovci iz obližnje prerađivačke fabrike, koju mještani nazivaju „Ruska kompanija“.
Zlato se prodaje 'nizbrdo' u ovom glavnom trgovačkom centru. Oko 85 odsto sudanskog zlata se prodaje na ovaj način, prema zvaničnim statistikama do kojih je došao CNN. Transakcije su uglavnom nezabilježene, a Rusija dominira tržištem, kažu različiti izvori, uključujući rudarske uzbunjivače i bezbjednosne izvore. Rusija je skoro deset godina držala trgovinu sudanskim zlatom van službenih knjiga. Sudanska zvanična spoljnotrgovinska statistika od 2011. godine dosljedno navodi da je ukupan izvoz zlata u Rusiju nula, uprkos brojnim dokazima o ekstenzivnim aktivnostima Moskve u tom sektoru.
Pošto je Rusija imala koristi od toga što je vlada zažmurila na jedno ili oba oka, teško je utvrditi tačnu količinu zlata koja je iznijeta iz Sudana. Ali najmanje sedam izvora upoznatih sa razvojem događaja optužuje Rusiju da vodi velike operacije šverca zlata u Sudanu i da je većina sudanskog zlata poslednjih godina završila u Rusiji.
Uzbunjivač iz centralne banke Sudana pokazao je CNN-u fotografiju tabele koja pokazuje da je 32,7 tona zlata nestalo 2021. Po trenutnim cijenama od 60 miliona dolara po toni, to je 1,9 milijardi dolara vrijednog zlata koji nedostaje. Nekoliko bivših i sadašnjih zvaničnika kaže, međutim, da je količina nestalog zlata još veća i tvrde da sudanska vlada prodaje zlato proizvedeno u neformalnim rudnicima po znatno nižim cijenama, što iskrivljuje stvarne brojke.
Većina izvora CNN-a tvrdi da se oko 90 odsto proizvodnje zlata u Sudanu švercuje. Ako je tačno, to bi iznosilo oko 13,4 milijarde dolara vrijednog zlata koje je izbjeglo carinu i propise i smanjilo državni prihod za stotine miliona dolara. Ove brojke nisu nezavisno provjerene.