Prestankom sudijske funkcije žena sudija sa 64 godine života, iste stavljene u neravnopravan položaj u odnosu na sudije muškarce, kojima sudijska funkcija prestaje sa navršenih 66 godina života
Upravni sud Crne Gore poništio je Odluku Sudskog savjeta Crne Gore kojom je tužilji S.V., sudiji Vrhovnog suda Crne Gore, prestala sudijska funkcija 03.08.2021.godine zbog navršenih 64 godine života.
,,Naime, odredbom člana 121 stav 2 Ustava Crne Gore je propisano da sudiji prestaje funkcija, između ostalog, kada ispuni uslove za ostvarivanje prava na starosnu penziju, a uslov koji je spornom odlukom primijenjen kao relevantan za prestanak funkcije, različito je definisan za muškarce i žene u članu 17 stav 1 Zakona o PIO (66 godina života (muškarac), odnosno 64 godine života (žena) i najmanje 15 godina staža osiguranja)", navodi se u saopštenju Upravnog suda Crne Gore.
Upravni sud je utvrdio da je Sudski savjet, spornom odlukom, doveo tužilju u diskriminatorski položaj u odnosu na njene kolege muškarce kojima je prestala funkcija sa navršenih 66 (i više) godina života i time joj onemogućio da obavlja sudijsku funkciju pod istim uslovima pod kojima je obavljaju i muškarci, zbog čega je i odlučio da pobijanu odluku poništi.
,,Ovakav zaključak Upravni sud temelji, prvenstveno, na načelu sadržanom u članu 8 Ustava Crne Gore, koji propisuje zabranu svake neposredne ili posredne diskriminacije, po bilo kom osnovu, te načelu iz člana 9 Ustava, koji propisuje da su potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava sastavni dio unutrašnjeg pravnog poretka, imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drukčije od unutrašnjeg zakonodavstva, pa sljedstveno tome, na načelu opšte zabrane diskriminacije propisanom u članu 1 Protokola 12 uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima, koji zabranjuje da javne vlasti diskriminišu bilo koga po bilo kom osnovu kao što je pol, rasa, boja kože, jezik, vjera, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno porijeklo, pripadnost nacionalnoj manjini, imovina, rođenje ili drugi status", piše u saopštenju.
Upravni sud Crne Gore obrazložio je svoju odluku na sledeći način:
Kako se navodi u saopštenju, osporenom odlukom konstatovano je da tužilji, sudiji Vrhovnog suda Crne Gore, prestaje sudijska funkcija 03.08.2021.godine. Navedeno je da je tužilja, dana 18.04.2021.godine, navršila 64 godina života, te da ima 38 godina radnog staža, pa joj, na osnovu odredbe člana 121 stav 2 Ustava Crne Gore, prestaje funkcija zbog ispunjavanja uslova za ostvarivanje prava na starosnu penziju.
,,Tužilja je osporila zakonitost odluke tuženog organa, iz svih zakonskih razloga. Navodi da za prestanak funkcije koji joj je konstatovan odlukom tuženog, nije postojao nužni uslov, a to je iskazivanje njene volje da želi da koristi pravo iz člana 17 stav 1 Zakona o PIO, zbog čega se nije mogao primijeniti član 121 stav 2 Ustava. Smatra da je pobijanom odlukom grubo diskriminisana, po osnovu pola, jer joj je, bez njene saglasnosti, prestala sudijska funkcija sa navršenih 64 godine života, dok muškarci tu funkciju mogu obavljati do 66 godine života. U tom smislu, kako je dalje navela, Sudski savjet je bio dužan da izbjegne diskriminatorski aspekt oredbe člana 17 stav 1 Zakona o PIO, pri čemu je ukazala na presudu Evropskog suda pravde Cresco investigation (C-193/17, EU:C:2019:43), u kojoj je ukazano na zabranu diskriminacije kao opšteg principa, kao i na obavezu nacionalnih sudova da garantuju pravnu zaštitu od diskriminacije. Ukazala je i na presude istog suda u odnosu na Mađarsku i Poljsku, kojima je utvrđeno da su te države, utvrđujući obaveznu prijevremenu penziju za sudije i tužioce, neopravdano ih diskriminisale na temelju starosne dobi (Mađarska – odluka EU C-286/12, EU:2012:687), odnosno, uvođenjem različite starosne granice za odlazak u penziju muškaraca i žena sudija (Komisija protiv Poljske C-192/18 EU:C:2019:924), povrijedile Ugovor o funkcionisanju EU i odredbe Direktiva o jednakosti polova, kao i na presudu Evropskog suda za ljudska prava, Pudarić protiv Bosne i Hercegovine, smatrajući da iz iste proizilazi da se norme koje su u suprotnosti sa principima konvencijskog prava, ne mogu primjenjivati, iz čega dalje proizilazi da tuženi nije mogao primijeniti odredbu člana 17 stav 1 Zakona o PIO na diskriminatorski način, kako je učinjeno pobijanom odlukom. Smatra da odredba člana 121 Ustava Crne Gore, koja, između ostalog, garantuje stalnost sudijske funkcije, ne može da se izigrava tako što će se izmjenama bilo kojeg zakona, pa i Zakona o PIO, ugrožavati stalnost sudijske funkcije i diskriminisati žene po osnovu pola, zbog čega je odlukom Sudskog savjeta povrijeđeno načelo iz člana 8 stav 1 Ustava, koje zabranjuje svaki vid diskriminacije po bilo kom osnovu, te je povrijeđen član 1 Protokola 12 uz Konvenciju koji takođe propisuje zabranu diskriminacije od strane javnih tijela. Istakla je da je tuženi povrijedio član 5 ZUP-a, budući da je donosio odluke o prestanku sudijske funkcije nekim sudijama koji su navršili 67 godina života, i to po Zakonu o radu, te je ukazala da su muškarci i žene u pogledu prava na pristup penzijskom fondu bili izjednačeni od 2010 godine, kada je starosna granica iznosila 67 godina neovisno o polu, sve do stupanja na snagu aktuelnog Zakona o PIO, 2020. godine, u potrebi da se napravi pozitivna diskriminacija, tako što propisana starosna granica za žene predstavlja njihovo pravo, a ne obavezu. Predložila je da sud poništi osporenu odluku i obustavi postupak za utvrđivanje prestanka sudijske funkcije tužilji", saopšteno je iz Upravnog suda.
,,U odgovoru na tužbu od 13.10.2021.godine, tuženi organ je osporio navode tužbe, ističući da je u konkretnom slučaju Sudski savjet donio deklaratornu odluku, polazeći od odredbe člana 121 stav 2 Ustava Crne Gore, koja nedvosmisleno predviđa da sudiji prestaje sudijska funkcija kada ispuni uslove za ostvarivanje prava na starosnu penziju. Citirana odredba je imperativnog karaktera, pa sudiji, kada je stekao uslove za ostvarivanje prava na starosnu penziju, funkcija je prestala, jer je tako propisao Ustav, a sudija može poslije prestanka sudijske funkcije zasnovati radni odnos. Navedeno je da je tuženi odlučio da donese predmetnu odluku, i još odluka iz istog činjeničnog i pravnog osnova, iako je prethodno odložio donošenje deklaratornih odluka do donošenja odluke od strane Ustavnog suda Crne Gore, jer odlaganje donošenja takve odluke je bez uporišta u pozitivnim propisima. Osporio je navode tužbe kojima se ukazuje da je spornom odlukom došlo do neposredne diskriminacije sudija, kao i sudijske profesije u odnosu na ostale profesije, iz razloga što je tuženi direktno primijenio član 121 stav 2 Ustava Crne Gore, pa se ne može postavljati pitanje ustavnosti odredbe samog Ustava. Predložio je da sud tužbu odbije kao neosnovanu", navodi se u saopštenju.
,,Presudom Vrhovnog suda Crne Gore Uvp.br.896/22 od 14.12.2022.godine, ukunuta je presuda ovog suda U.br.3963/21, kojom je sud prvobitno odbio tužbu iz razloga što je bio stanovišta, između ostalog, da se u upravnom sporu ne može cijeniti da li je neki akt javnopravnog organa doveo do diskriminacije stranke u postupku. Imajući u vidu navode iz presude Uvp.br.896/22, navode tužbe i odgovora na tužbu, te propise koji regulišu predmetnu pravnu situaciju, sud je našao da je tužba osnovana, iz razloga koji slijede u nastavku obrazloženja", piše u saopštenju.
Odredbom člana 121 stav 1 Ustava Crne Gore, propisano je da je sudijska funkcija stalna. Stavom 2 iste odredbe propisano je da sudiji prestaje funkcija ako to sam zatraži, kada ispuni uslove za ostvarivanje prava na starosnu penziju i ako je osuđen na bezuslovnu kaznu zatvora.
Članom 8 Ustava zabranjena je svaka neposredna ili posredna diskriminacija, po bilo kom osnovu.
Članom 9 Ustava propisano je da su potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava sastavni dio unutrašnjeg pravnog poretka, imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drukčije od unutrašnjeg zakonodavstva.
Članom 18 Ustava propisano je da država jemči ravnopravnost žene i muškarca i razvija politiku jednakih mogućnosti.
Odredbom člana 17 Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju („Sl.list RCG“, br.54/03...47/07 i „Sl.list CG“, br.12/07...80/20), propisano je da osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 66 godina života (muškarac), odnosno 64 godine života (žena) i najmanje 15 godina staža osiguranja (stav 1). Osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 40 godina staža osiguranja i 61 godinu života (stav 2).
,,Osporenom odlukom tužilji, sudiji Vrhovnog suda Crne Gore, prestala je sudijska funkcija na dan 03.08.2021.godine, na osnovu člana 121 stav 2 Ustava Crne Gore, jer, kako se u obrazloženju odluke navodi, tužilja je navršila 64 godine života i ima 38 godina radnog staža.
U članu 121 stav 2 Ustava Crne Gore je propisano da sudiji prestaje funkcija, između ostalog, kada ispuni uslove za ostvarivanje prava na starosnu penziju. Uslov koji je spornom odlukom primijenjen kao relevantan za konkretni prestanak funkcije, različito je definisan za muškarce i žene u članu 17 stav 1 Zakona o PIO, pa se mora procijeniti da li je u skladu sa citiranim Ustavnim i zakonskim odredbama, da se različito regulisanje uslova penzionisanja primjenjuje i kada je u pitanju prestanak sudijske funkcije, i to na način da funkcija sudiji ženskog pola prestaje dvije godine ranije u odnosu na sudije muškarce. U tom smislu, član 121 stav 2 Ustava, po mišljenju ovog suda, ne može se posmatrati izolovano od opštih ustavnih načela, konkretno članova 8 i 18 Ustava i njegova primjena ih ne može derogirati. Dovođenje u vezu te odredbe sa odredbama Zakona o PIO koje propisuju uslove za sticanje prava na starosnu penziju, kada je u pitanju neposredna primjena ustavne norme, mora biti u skladu ne samo sa navedenim ustavnim načelima, već i načelom opšte zabrane diskriminacije propisanim u članu 1 Protokola 12 uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima, koji zabranjuje da javne vlasti diskriminišu bilo koga po bilo kom osnovu kao što je pol, rasa, boja kože, jezik, vjera, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno porijeklo, pripadnost nacionalnoj manjini, imovina, rođenje ili drugi status. Ovom, a i drugim međunarodnim ugovorima, članom 9 Ustava Crne Gore, dat je primat nad domaćim zakonodavstvom. U predmetu Pudarić protiv Bosne i Hercegovine, br.55799/18, stav 27, Evropski sud za ljudska prava je naveo: „U smislu primjedbe, Sud napominje da sam Ustav ne uslovljava izričito ostvarivanje pasivnog izbornog prava uslovima prebivališta.....te da je takav uslov uveden Izbornim zakonom iz 2001. godine .... S obzirom na to, on ponavlja da se niti jedna odredba domaćeg zakona ne može tumačiti i primjenjivati na način koji nije usklađen sa obavezama države prema Konvenciji (vidi Tsalkitzis protiv Grčke (br. 2), br. 72624/10, tačka 54., 19.10.2017.), naročito ako bi to bilo nespojivo sa zabranom diskriminacije, a u širem smislu, s načelima koja su u osnovi Konvencije (vidi, mutatis mutandis, Fabris protiv Francuske [VV], br. 16574/08, tačka 60., ESLJP 2013. (izvodi)). Ovo se sigurno može reći za tuženu državu čiji vlastiti Ustav daje Konvenciji „prioritet u odnosu na sve druge zakone“, saopšteno je iz Upravnog suda Crne Gore.
,,U odnosu na konkretan slučaj, sud je mišljenja da član 121 stav 2 Ustava Crne Gore, samo okvirno normira prestanak sudijske funkcije, kada je u pitanju razlog prestanka funkcije zbog sticanja uslova za ostvarivanje prava na starosnu penziju, budući da ta Ustavna odredba ne propisuje koji od uslova iz odredbe člana 17 Zakona o PIO mora biti ispunjen da bi sudiji, po ovom osnovu, prestala funkcija, a tom odredbom, kako je već navedeno, propisana su dva nezavisna uslova za ostvarivanje prava na starosnu penziju, i to jedan koji se odnosi na godine starosti za ostvarivanje ovog prava, i koji pravi razliku između muškaraca i žena, i drugi uslov, koji se tiče ostvarenog staža osiguranja, i koji važi jednako za muškarce i žene, bez obzira na godine starosti. Sud je mišljenja da se u konkretnom slučaju, citirana odredba, odnosno uslovi koji su u njoj propisani treba i imaju primijeniti na način koji će osigurati zaštitu od svake diskriminacije po bilo kojem osnovu, te osigurati načelo stalnosti sudijske funkcije propisano u članu 121 stav 1 Ustava Crne Gore, a o čemu tuženi, pobijanom odlukom, nije vodio računa.
Kada je u pitanju uslov iz člana 17 stav 1 Zakona o PIO, sud prihvata da je različito regulisanje uslova za sticanje prava na starosnu penziju muškaraca i žena, učinjeno u svrhu postizanja legitimnog cilja, koji je objašnjen od strane predlagača Zakona (Vlade Crne Gore), u mišljenju broj 07-401/2 od 28. januara 2021.godine, tako što se navodi da je spornom normom ženama dato pravo, odnosno mogućnost da ranije odu u starosnu penziju, dok krajnja odluka o tome da li će to pravo iskoristiti ili ne ostaje na njima. Međutim, u konkretnom, tužilji, sa navršenih 64 godine života i 38 godina radnog staža, nije data mogućnost da izabere hoće li ili neće da joj prestane profesionalna funkcija, već joj ona, osporenom odlukom, obavezno prestaje, i to ranije nego kolegama sudijama, koji su muškarci. Stoga, po mišljenju suda, tuženi je povrijedio zakon na štetu tužilje, između ostalog, i odredbu člana 5 Zakona o upravnom postupku, a ovo iz razloga što je, u brojnim odlukama, taj organ, u istoj pravnoj situaciji donosio različite odluke kada su u pitanju muškarci i žene, očigledno smatrajući da je ta različitost primjenljiva ne samo kada je u pitanju pravo na penziju, već i kada se radi o prestanku sudijske funkcije (primjera radi, odluke Sudskog savjeta br.01-3652/21-1 od 08.06.2021.godine i br.01-5308/21 od 06.08.2021.godine, koje se odnose na sudije Miroslava Bašovića i Milutina Božovića; zapisnik sa XVI sjednice Sudskog savjeta od 02.08.2021.godine, na kojoj je konstatovan prestanak funkcije sudiji Branimiru Femiću, sa navršenih 67 godina života i brojne druge), a kako se to prigovara i navodima tužbe", navodi se u saopštenju.
Tužbom se prigovara na različito postupanje tuženog i iz razloga što je nekim sudijama, uglavnom muškarcima, funkcija prestala ne po Zakonu o PIO, već po Zakonu o radu.
Sudijska funkcija je javna funkcija, koja se povjerava kvalifikovanim licima odlukom nadležnog organa. Sudijska funkcija se ne zasniva ugovorom o radu, niti se okončava prestankom tog ugovora, te se ne radi o radnom odnosu, na što nedvosmisleno ukazuje i način izbora sudija, kao i razlozi za prestanak funkcije. To što sudijsku funkciju prate prava i obaveze, ne samo iz funkcije, nego i po osnovu rada (npr.pravo na zaradu, na godišnji odmor, na odsustvo), koja prava su sudijama priznata članom 5 Zakona o Sudskom savjetu i sudijama, ne čini funkciju radnim odnosom, jer, sudija je javni funkcioner, koji svoju funkciju obavlja kao plaćenu, uz prava i obaveze koji su vezani za rad, ali i za vršenje funkcije.
,,Prema tome, prestanak sudijske funkcije vezuje se za ostvarivanje prava na starosnu penziju, koje je uređeno Zakonom o PIO. Međutim, opšti ustavni principi (član 8 i 18 Ustava), kao i odredbe EKLJP i njenih Protokola, te drugi međunarodni ugovori, kao što su Direktiva o jednakosti polova i Ugovor o funkcionisanju EU, na koje upućuje Sud pravde EU u presudi Komisija protiv Poljske C-192/18 EU: C: 2019:924, ne opravdavaju, od strane tuženog, drugačiji tretman sudija muškaraca i sudija žena u istoj pravnoj situaciji, niti to opravdava odredba člana 17 stav 1 Zakona o PIO, koja omogućava ženama da ostvare pravo na penziju ranije u odnosu na muškarce, jer se ona može primijeniti samo kada je u pitanju pravo koje reguliše, a to je pravo na penziju, a ne i kada se radi o prestanku mandata sudije ili nekom drugom odnosu.
Pravo na penziju se ostvaruje samo na osnovu podnijetog zahtjeva (član 75 Zakona o PIO), pa se navedena norma (član 17 stav 1), može tumačiti kao povoljnija mogućnost, iz kojeg razloga ne može predstavljati imperativ za prestanak funkcije sudije žene. Ovakvo tumačenje proizilazi i iz gorenavedenog obrazloženja predlagača Zakona broj 07-401/2 od 28. januara 2021.godine, konkretno, da je pomenutom normom ženama dato pravo, odnosno mogućnost da ranije odu u starosnu penziju. Ukoliko bi se prihvatilo drugačije tumačenje, time bi se utvrđena povoljnost pretvorila u diskriminaciju po osnovu pola u drugoj pravnoj situaciji koju reguliše posebni propis. Ovakvo stanovište našlo je svoju primjenu u odluci Evropskog suda pravde u Luksemburgu u slučaju koji je pokrenuo Belgijski Kasacioni sud (spojeni slučajevi C-377/96 do 384/96), koju odluku je ovaj sud imao u vidu. U istoj se navodi da „nije u suprotnosti sa Direktivom 79/7/EEC (o progresivnoj primjeni principa jednakog tretmana muškaraca i žena u pitanjima socijalne sigurnosti), ako nacionalno zakonodavstvo na propisane različite starosne granice za odlazak u penziju prema polu, propisuje i drugačiji način određivanja penzije. Međutim, u slučaju C-137/94 od 19.10.1995., sud je odlučio da član 7 Direktive 79/7/EEC ne dozvoljava zemljama koje su odredile različitu starosnu granicu za penzionisanje muškaraca i žena, da se takva razlika odnosi i na druge oblasti.“
Polazeći od načela iz članova 8 i 9 Ustava Crne Gore, te svega navedenog, proizilazi da je tuženi, spornom odlukom, doveo tužilju u diskriminatorski položaj u odnosu na njene kolege muškarce kojima je prestala funkcija sa navršenih 66 (i više) godina života i time joj onemogućio da obavlja sudijsku funkciju pod istim uslovima pod kojima je obavljaju i muškarci, zbog čega je odlučio da spornu odluku poništi. Na osnovu izloženog, a na osnovu člana 35 stav 1 Zakona o upravnom sporu, riješeno je kao u izreci presude", zaključuje se u saopštenju Upravnog suda Crne Gore.