Odnose Crne Gore i Srbije u ovom trenutku opterećuje najmanje pet otvorenih pitanja o kojima bi, kako se očekuje, crnogorski premijer Dritan Abazović trebalo da razgovara sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem i premijerkom Anom Brnabić , 29. i 30. juna u Beogradu.
Dva glavna pitanja koja definišu odnose sa Beogradom, priključivanje Crne Gore Otvorenom Balkanu (OB) i potpisivanje Temeljnog ugovora sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC), tačke su sporenja unutar same crnogorske Vlade i parlamentarne većine koja je podržava.
Među pitanjima koja u dužem periodu opterećuju odnose zvanične Podgorice i Beograda, a koje je naslijedila Abazovićeva Vlada su i izručenje Svetozara Marovića, nepostojanje ambasadora u obje zemlje i maltretiranje na srpskoj granici crnogorskih poslanika koji su glasali za Rezoluciju o Srebrenici.
Otvoreni Balkan
Premijer Dritan Abazović je u više navrata eksplicitno podržao članstvo Crne Gore u regionalnoj inicijativi Otvoreni Balkan u kojoj su Srbija, Albanija i Sjeverna Makedonija. Kosovo i Bosna i Hercegovina odbijaju ulazak u tu incijativu.
Nakon brojnih otpora unutar same Abazovićeve Vlade i Demokratske partije socijalista (DPS) koja joj obezbjeđuje većinu u parlamentu, formirana je Radna grupa koja treba da procijeni koristi od članstva u OB.
“Nadam se da će Radna grupa, dati objektivan stav”, kazao je Abazović 27. juna u parlamentu.
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je sa poslednjeg skupa Otvorenog Balkana u Ohridu, pozvao Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu i Prištinu da se pridruže incijativi dodajući da su “dobrodošli ukoliko to žele”.
Otvoreni Balkan je regionalna inicijativa za saradnju koju snažno podržavaju Sjedinjene Američke Države (SAD).
Članstvu Crne Gore u OB, osim DPS protive se Socijaldemokratska partija (SDP) i Bošnjačka partija, koje su u Vladi, kao i opozicione Demokrate.
Podršku ulasku daje opozicioni proruski Demokratski front i prosrpska Socijalistička narodna partija koja ima 5 od 21 člana Vlade.
Protivnici smatraju da bi to Crnu Goru kao lidera evropskih integracija, usporilo na putu ka članstvu u Evropskoj uniji (EU).
I predsjednik Crne Gore Milo Đukanović smatra da inicijativa nije optimalna za Crnu Goru. Đukanović je početkom godine Otvoreni Balkan nazvao pokrivalicom za realizaciju projekata velikodržavnih srpskih ambicija.
Odluka o članstvu u Otvorenom Balkanu ne mora biti verifikovana u parlamentu, budući da o tome samostalno može odlučiti Vlada, koja vodi spoljnu politiku države.
Temeljni ugovor sa SPC
Ugovor o uređenju odnosa crnogorske države sa SPC je pitanje koje čitavu deceniju opterećuje srpsko crnogorske odnose.
Ne zna se da li će tokom posjete Beogradu, Abazović imati susret sa srpskim patrijarhom Porfirijem, ali je rekao da bi mu bila čast.
Iako je Abazović tokom poslednjeg susreta sa Porfirijem 12. maja u manastiru Ostrog, kod Danilovgrada saopštio da želi da njegova Vlada stavi tačku na Temeljni ugovor, suočava se sa otporom gotovo istih struktura koje se protive i članstvu u Otvorenom Balkanu.
I po ovom pitanju Vlada je formirala više komisija. Uz to, zvaničan tekst ugovora i dalje je nepoznat javnosti.
Upravo zbog otpora i u samoj Vladi i parlamentarnoj većini, poslanik proruskog Demokratskog fronta Slaven Radunović upitao je premijera da li je spreman da zbog Temeljnog ugovora i OB rizikuje pad Vlade.
“Ima li disonantnih tonova, ima. Da li neko želi da ruši Vladu oko toga, to nije moj problem. Dok sam premijer bavim se državnim pitanjima”, odgovorio je Abazović 27. juna u crnogorskom parlamentu, ponovivši da očekuje da se pitanje ugovora sa SPC uskoro riješi.
Osim sadržaja ugovora, sporno je i pravno tumačenje sa kim država treba da ga potpiše.
Ministri vanjskih poslova Ranko Krivokapić i odbrane Raško Konjević smatraju da ugovor ne može biti potpisan sa SPC zato što ona nema status pravnog lica u Crnoj Gori.
Po njima to se može učiniti jedino sa sve četiri eparhije SPC koje egzistiraju i registrovane su u Crnoj Gori.
Iz DPS osporavaju i sam naziv ugovora smatrajući da ne može biti “temeljni” jer SPC nema status državne crkve. Ističu da jedino Sveta Stolica sa kojom je Crna Gora potpisala Temeljni ugovor na to imala pravo budući da upravlja državom Vatikan.
Ambasadori
Odnose dvije države komplikuje i pitanje ambasadora, odnosno činjenice da Srbija već godinu i po nema ambasadora u Podgorici, a Crna Gora je bez ambasadora u Beogradu od februara prošle godine.
Ministarstvo vanjskih poslova (MVP) Crne Gore, u mandatu Vlade Demokratske partije socijalista, Mila Đukanovića je 28. novembra 2020. godine od tadašnjeg ambasadora Srbije u Crnoj Gori Vladimira Božovića zatražilo da napusti zemlju.
Božović je proglašen nepoželjnim zbog, kako je tada saopšteno iz MVP “dužeg, kontinuiranog miješanja u unutrašnje stvari Crne Gore, ponašanja i izjava nespojivih sa standardima obavljanja diplomatske funkcije”.
Kao recipročnu mjeru, Srbija je prvo proglasila nepoželjnim crnogorskog ambasadora u Beogradu Tarzana Miloševića, inače člana Đukanovićeve DPS, da bi potom opozvala tu odluku.
Milošević je ipak povučen iz Beograda, februara prošle godine, odlukom predsjednika Đukanovića koji je imao zakonsku obavezu da to uradi pošto je to zahtijevala tadašnja Vlada Zdravka Krivokapića, uz obrazloženje “povlačenja diplomata postavljanih po političkom ključu”.
Ministar vanjskih poslova Ranko Krivokapić je 27.juna u crnogorskom parlamentu saopštio da neće povući odluku o protjerivanju ambasadora Srbije Vladimira Božovića:
“Ne možete ukidanje države slaviti, a u toj državi biti ambasador” poručio je Krivokapić, odgovarajući na pitanje poslanice DF Jelene Božović.
Iako je Božović proglašen personom non grata u Crnoj Gori, zvanični Beograd je ostao pri stavu da je on ambasador te zemlje u Podgorici. Božović se tako predstavlja i na Tviter nalogu.
Slučaj Marović
Premijer Abazović je najavio da će jedna od tema razgovora u Beogradu biti izručenje Crnoj Gori nekadašnjeg visokog funkcionera DPS i pravosnažno osuđenog šefa organizovane kriminalne grupe, Svetozara Marovića.
Nekadašnji predsjednik Državne zajednice Srbije i Crne Gore je osuđen 2016. godine na zatvorsku kaznu zbog višemilionskih malverzacija u Budvi. Nakon što je priznao krivicu, pušten je iz pritvora a onda je pobjegao u Srbiju, navodno zbog liječenja.
Srbija ga nije izručila Crnoj Gori, i pored potjernica, više zahtjeva i zamolnica koje je zvanična Podgorica uputila.
Marović je među 7 osoba sa Zapadnog Balkana kojima je Ministarstvo finansija Sjedinjenih Američkih Država u aprilu ove godine uvelo sankcije zbog korupcije.
Maltretiranje crnogorskih poslanika
Jedna od tema razgovora sa zvaničnicima Srbije biće i tretman pojedinih crnogorskih poslanika na graničnim prelazima u Srbiji. Naime, nakon usvajanja Rezolucije o genocidu u Srebrenici, 17. juna prošle godine u crnogorskom parlamentu, počeli su problemi sa prelaskom granice poslanika koji su glasali rezoluciju.
Na graničnim prelazima u Srbiji samo tokom 4 mjeseca prošle godine čak 6 crnogorskih poslanika su uprkos diplomatskom pasošu, bili zadržavani više sati i pretresani.
Zadržavanje poslanika Amera Smailovića i Danila Šaranovića na srbijanskoj granici prethodne sedmice poslednji su u nizu slučajeva dugotrajnog zadržavanja.
Premijer Abazović je 23. juna osudio tu praksu dodajući , međutim da Crna Gora neće posezati za reciprocitetom.
Dritan Abazović je za predsjednika manjinske Vlade Crne Gore izabran 28. aprila ove godine.