Šta je prethodilo stvaranju zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca, dešavanja u Prvom svjetskom ratu, koji ljudi su učestvovali u stvaranju Kraljevine Jugoslavije... Sve to nađite u knjizi irskog istoričara Džona Pola Njumena.
Knjiga "Jugoslavija u sijenci rata" bavi se temama koje je istraživalo malo srpskih i svjetskih istoričara - kako je došlo do stvaranja Kraljevine Jugoslavije, ko su ljudi koji su u tome učestvovali, zašto je ona, na neki način, bila osuđena na propast...
Stoga je istraživanje, koje je potom pretočio u djelo, irskog istoričara Džona Pola Njumena, izuzetno važno za dalje proučavanje (i moguće, razumijevanje) događaja koji su prethodili nastanku zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca i ličnosti koje su u tome učestvovale.
Njumen je ovih dana boravio u Beogradu, kako bi ovdašnjoj publici predstavio svoju knjigu "Jugoslavija u sijenci rata", čiji izdavač je "Službeni glasnik". Knjigu je najprije napisao na engleskom jeziku i ona je predstavljena u Britaniji krajem prošle godine, a sada je predstavljeno i izdanje na srpskom jeziku.
Otkud to da je jedan Ostrvljanin toliko zainteresovan za istoriju Jugoslavije, odnosno Kraljevine Jugoslavije o kojoj i dan danas postoje podijeljena mišljenja?
Džon Pol Njumen je naveo da je temu Prvog svjetskog rata i njegovih posljedica na dešavanja na ovim prostorima počeo da istražuje još prije deset godina, kada ga je posebno zainteresovala sudbina i život ratnih veterana sa prostora bivše Jugoslavije.
Smatra da je ta tema izuzetno važna budući da se o njoj na ovom prostorima i šire malo zna, kao
i da je značajna za buduća istraživanja.
Osim turbulentnih političkih dešavanja za vreme Prvog i Drugog svjetskog rata, Džon Pol Njumen istražuje i komplesne posljedice formiranja države u čijim su se granicama našli i pobjednici i poraženi.
Zahvaljujući odličnom poznavanju srpskog jezika, on je imao priliku da pristupi arhivskoj građi svih bivših republika SFRJ, kao i da iz neutralne perspektive ponudi novi pogled na ovaj istorijski važan period za sve narode bivše Jugoslavije.
"Ovo je kritički pristup prošlosti, kao što svi istorijski spisi i tumačenja treba da budu. Polazište mog istraživanja počivalo je na želji da se bolje razumeju razlozi zbog kojih je Kraljevina Jugoslavija bila suočena sa toliko mnogo teškoća u stvaranju integrisane i funkcionalne politike i nacionalne kulture. Vjerujem da su veoma različita iskustva pojedinih djelova njenog stanovništva tokom Prvog svjetskog rata bila koren mnogih nedaća“, objašnjava u predgovoru srpskom izdanju knjige autor, koji smatra da je "to problem koji se kroz istoriju nanovo javlja u većini zemalja koje su pokušale da pomire razjedinjena ratna nasljeđa".
Njumen naglašava da je u ovoj knjizi "nastojao da identifikuje pomenute probleme i da promisli na koji način nasilje i podjele jednog rata, u datim okolnostima mogu da izbiju na površinu u narednim ratovima".
Njegova knjiga je i priča o ljudima koji su doprinijeli stvaranju Jugoslavije i kako je ta država funkcionisala, ali i slika "Nove Evrope" poslije Prvog svjetskog rata kad su "prvi put Istočna i Zapadna Evropa ličile jedna na drugu, započevši kratkotrajnu eru nacionalnih država kojima su upravljale liberalne političke institucije, koje su se u međuratnom periodu ubrzo, gotovo jednoobrazno, urušile".
Irski istoričar DŽon Pol Njumen predaje Evropsku istoriju 20. vijeka na Univerzitetu Mejnut u Irskoj. Doktorirao je na Univerzitetu u Sautemptonu, a posledoktorske studije nastavio je u Dablinu u Centru za studije rata. Posebno ga zanimaju istorija kulture pobjede u Evropi 20. vijeka, ratni vojni invalidi, komparativna istorija Čehoslovačke i Jugoslavije, paravojno organizovanje u Srednjoj Evropi i na Balkanu.
Istoričar Dmitar Tasić je takođe konstatovao da su ovakva djela značajna za razumijevanje istorije, kao konkretan prevod koji će publici ovu temu bliže objasniti.
"Njumen na izuzetan i veoma zanimljiv način priča o državi kroz prizmu ratnih veterana, a posebno o tome da li njih kao pojedince takva sudbina prati cio život ili je to samo jedna epizoda. Najvidljivije je to što je autor uspio da satka priču od istorijskih izvora, članaka iz štampe, memoara, tehničkih zabilješki, a posebno književnosti i djela koja nam daju posebnu sliku duha tog vremena", dodao je Tasić.
Urednica knjige Gordana Milosavljević Stojanović dodaje da ova knjiga navodi na objektivniji pogled na značajan dio naše istorije i istovremeno tjera da se lišimo pseudomitologije kojoj smo skloni kao narod.
Da li je uopšte ona prva Jugoslavija imala šanse?
"Novostvorena država, u čijim granicama su se našli pobjednici i poraženi, nije imala dovoljno kapaciteta da se izbori sa unutrašnjim problemima koji su nastali ujedinjenjem, ali i koji su bili naslijeđeni iz Austrougarske i balkanskih ratova. Krhka i ratom opustošena Kraljevina Jugoslavija, pod teretom je gradila svoj politički i pravni sistem usmjeravajući energiju na međunarodne odnose, dok su njeni građani očekivali brži i pravedniji boljitak za sebe. Turbulentne prilike, međupartijski sukobi i diktatura doprinijeli su da se jaz među pobednicima i poraženima produbljuje u godinama između dva rata eskalirajući kroz novi sukob obilježen zločinima poraženih u Velikom ratu", kaže Tasić.
