Uprava za statistiku (MONSTAT) obavijestila je ministra finansija i socijalnog staranja Milojka Spajića da je način na koji se trenutno pokušavaju uraditi pripreme za popis stanovništva u ovoj godini u suprotnosti ne samo sa domaćim zakonodavstvom već i važećim evropski
To se navodi u zvaničnom dopisu koje je direktorica MONSTAT-a Gordana Radojević uputila Spajiću 6. septembra, a u koji je portal Pobjede imao uvid.
“U skladu sa članom 11 Zakona o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike Crne Gore i Deklaraciji o posvećenosti povjerenju u zvaničnu statistiku koja je usvojena 22. 02. 2018. godine, želim da Vas informišem da je način na koji državni sekretar Ministarstva finansija, rada i socijalnog staranja preuzima aktivnosti u vezi sa pripremom i realizacijom Popisa stanovništva u Crnoj Gori u 2021. godini, u suprotnosti sa važećim nacionalnim zakonodavstvom, kao i važećim evropskim standardima kvaliteta zvanične statistike”, navodi Radojević.
Priprema popisa bez zakona
Podsjeća i da zakon o popisu stanovništva još nije usvojen što je, kako ocjenjuje, prva ključna pretpostavka, odnosno princip legaliteta za aktivnosti koje se žele sprovesti u pripremi popisa.
Inače, MONSTAT je dostavio Nacrt zakona o popisu stanovništva Spajićevom Ministarstvu 5. aprila 2021. godine.
“Ministarstvu finansija rada i socijalnog staranja je bilo potrebno pet mjeseci da organizuje jedan sastanak sa Upravom za statistiku (03.09.2021. godine), na kojem zahtijeva da sve aktivnosti pripreme i realizacije Popisa stanovništva trebaju biti realizovane u roku od tri mjeseca, odnosno, do kraja 2021. godine. Druga ključna pretpostavka, odnosno princip dobre statističke metodologije nije ispunjen, jer nijesu ažurirane geografske jedinice popisa – popisni krugovi, niti u Crnoj Gori postoji registar kućnih adresa i brojeva, čime se dovodi u pitanje kvalitet popisa i objava rezultata u skladu sa granicama naselja usvojenih od strane organa lokalnih samouprava”, navodi dalje Radojević.
Obavijestila je Spajića i da bi štampanje upitnika bez procesa javnih nabavki u internoj štampariji drugih organa, kako su najavili državni sekretari Ministarstva na nedavnom sastanku, predstavljalo grubo kršenje Zakona o javnim nabavkama Crne Gore, Zakona o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike Crne Gore, kao i drugih nacionalnih zakona kojim se definišu nadležnosti i odgovornosti za obavljanje poslova državne uprave.
“Štampanje popisnih obrazaca, prije svega, popisnica, mora se sprovesti u transparentnom i javno otvorenom postupku, koji svim građanima Crne Gore garantuje zaštitu popisnog obrasca u skladu sa pravilima struke, principom statističke povjerljivosti, bezbjednosti i sigurnosti popisnog procesa u skladu sa zakonom. Ukoliko se štampanje želi izvršiti u štamparijama državnih organa, tada nabavka papira za štampu popisnica mora biti izvršena u skladu sa Zakonom o javnim nabavkama Crne Gore, kao i drugim nacionalnim zakonima kojima se definišu nadležnosti i odgovornosti za obavljanje poslova državne uprave”, precizirala je Radojević.
Nemogući rokovi
Iz MONSTAT-a su ocijenili da je procijenjeni period za pripremu i realizaciju popisa od tri mjeseca, odnosno, do kraja godine u suprotnosti sa više zakonskih akata kojima se reguliše pitanje zvanične statistike i rada državnih organa, kao i sa evropskim statističkim standardom kvaliteta.
“Najkraće, zahtjev da se popis pripremi i realizuje u tako kratkom roku, liči na mišljenje nadriljekara da pacijentkinja može roditi živo i zdravo dijete nakon tri mjeseca trudnoće, iako su poznati naučni dokazi i pravila struke da je za taj proces potrebno minimum šest do devet mjeseci. Da ne bi došlo do neuspješnog ishoda u realizaciji jedne značajne statističke i društvene akcije zbog zanemarivanja, zakonom definisanih procedura, kao i pravila struke i nauke, želim da Vas upoznam da pravila struke i zakonom definisane procedure, po procjeni stručnog tijela Uprave za statistiku iz jula 2021. godine zahtijevaju minimum šest mjeseci od stupanja Zakona o popisu na snagu kako bi Uprava za statistiku, 24 opštine i drugi nosioci popisa, stvorili sve neophodne uslove za realizaciju te statističke akcije u skladu sa zakonom i evropskim konceptom kvaliteta”, navela je Radojević.
Prema njenim riječima, insistiranje da se odustane od poštovanja zakonom definisanih procedura i evropskog standarda kvaliteta kojima se reguliše unutrašnja organizacija Uprave za statistiku kada je u pitanju saradnja sa Ministarstvom, jasno ukazuje na namjeru državnog sekretara da želi urušiti profesionalnu samostalnost i nezavisnost MONSTAT-a, što je garantovano zakonom.
“Zakonska, stručna i lična odgovornost, kao direktorice Uprave za statistiku i rukovodioca pregovaračkog poglavlja 18 – Statistika, nalaže mi da štitim profesionalni kredibilitet zvanične statistike od neprofesionalnog uticaja bilo koje vrste, a koji je ispoljen činjenicom da se od Uprave za statistiku zahtijeva da u roku od tri mjeseca, odnosno, do kraja 2021. godine realizuje sve aktivnosti popisa stanovništva, a da pri tom još uvijek nijesu stvorene ključne pretpostavke: usvojena zakonska regulativa i ažuriran prostorni registar ili uspostavljen adresni registar u Crnoj Gori. Sigurna sam da nećete dozvoliti realizaciju Popisa stanovništva na način na koji se to krenulo, suprotno važećim nacionalnim propisima i evropskom standardu kvaliteta, i da neću biti prinuđena da dalje tražim zaštitu institucije i struke pred nadležnim nacionalnim i međunarodnim institucijama”, zaključuje Radojević.
Srpska kuća zove na naučnu konferenciju
Iako se i dalje, barem zvanično, ne zna kada će popis biti održan, Srpska kuća je već počela da upućuje poziv na naučnu konferenciju ,,Popis između politike i statistike“. Konferencija je, kako se navodi u pozivu upućenom Monstatu, planirana da se održi 23. oktobra u Srpskoj kući u Podgorici.
“Srpska kuća u Podgorici, krovna institucija kulture Srba iz Crne Gore, organizuje naučnu konferenciju na temu „Popis između politike i statistike“. Bila bi nam čast da na ovaj skup pošaljete predstavnika vašeg zavoda koji bi učešćem u raspravi doprinio svestranom sagledavanju ove teme koja je u žiži javnosti, kako domaće tako i inostrane”, navodi se u dopisu izvršnog direktora Srpske kuće Emila Labudovića u koji je portal Pobjede imao uvid.
Interesovanje za popis u Crnoj Gori više puta je iskazivao i zvanični Beograd koji je glavni izvor finansiranja Srpske kuće. Tako je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić kazao da je zainteresovan za rezultate popisa u Crnoj Gori navodeći da je važno da se ne smanji broj Srba.
Popis uslov DF-a za o(p)stanak Vlade
Prema ranije objavljenim saznanjima Pobjede, plan Vlade je da zakon o popisu u Skupštini bude usvojen do kraja septembra, i to bez javne rasprave, a Monstatu je naloženo da radi kao da je već usvojen kako bi popis bio obavljen u novembru.
Predstavnik Centra za demokratsku tranziciju (CDT) Dragan Koprivica podnio je sredinom sedmice ostavku u Savjetu statističkog sistema na mjesto člana tog organa i uputio je ministru finansija i socijalnog staranja Milojku Spajiću, nakon zakazivanja sjednice devet minuta prije njenog početka uz zahtjev da se o Nacrtu zakona o popisu izjasne u roku od 24 sata.
CDT je, nakon ostavke Koprivice, saopštio da je neprihvatljivo da se o veoma važnom zakonu izjašnjava elektronski te da je taj potez neprihvatljiv i ponižavajući jer ima veliki statistički i politički značaj, a koji može imati svoje implikacije i na već uzdrmanu društvenu stabilnost.
Iz Demokratskog fronta ranije su saopštili da je održavanje popisa ključni uslov tog saveza za podršku izvršnoj vlasti. Doduše, takav stav iz Fronta su saopštili prije ustoličenja mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, jer su nakon tog događaja po prvi put počeli da hvale premijera Zdravka Krivokapića.