Šefica Radne grupe za najzahtjevnije poglavlje 27 Ivana Vojinović, najavila je velike investicije u ekologiju Crne Gore.
“Pored dosadašnjih investicija u ovu oblast, u narednih 15 godina biće uloženo nešto više od milijarde eura, iz različitih izvora finansiranja poput IPA i ostalih EU fondova, državnog i opštinskih budžeta, međunarodnih finansijskih institucija”, saopštila je Vojinović
Vojinović, koja je generalna direktorica Direktorata za životnu sredinu u Ministarstvu održivog razvoja i turizma, navela je da su u toku veliki projekti iz oblasti ekologije.
“Kroz kreditne aranžmane međunarodnih finansijskih institucija, ali i sopstvena sredstva, trenutno se grade se kolektorski sistemi i kanalizaciona mreža na čitavoj teritoriji Crne Gore i realizuju višemilionske investicije u izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda”, rekla je Vojinović, uoči sjutrašnjeg sastanka Pododbora za životnu sredinu sa Evropskom komisijom.
Crna Gora je, na iznenađenje mnogih, obradovala javnost i otvorila poglavlje Životna sredina. Koje su nam naredne obaveze u ovom poglavlju i koliko će sve to da košta?
VOJINOVIĆ: U periodu od otvaranja pregovora u Poglavlju 27, realizovan je veliki broj zadataka i započet niz aktivnosti u oblasti životne sredine i klimatskih promjena. Moram istaći da imamo konstruktivnu saradnju sa Evropskom komisijom, što je jako važno za uspjeh pregovora koji su u toku. Upravo sjutra, 9. juna u okviru Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa Evropskom komisijom imamo sastanak Pododbora za energetiku, transport, životnu sredinu i regionalni razvoj.
U kontekstu daljih planova, nastavljamo trend očuvanja prirode. Kako smo prošle godine proglasili čak tri parka prirode: Ulcinjsku solanu, Rijeku Zetu i Komove (za teritoriju opštine Kolašin), radimo na uspostavljanju upravljačkih struktura na tim područjima. Za Ulcinjsku solanu, koja je dobila i međunarodnu zaštitu, u kapitalnom budžetu za ovu godinu obezbijeđen je milion eura za kapitalne investicije, tj. sanaciju kanala i nasipa. Takođe, nastavljamo istraživanja u cilju uspostavljanja Natura 2000 ekološke mreže, što je obavezujući kriterijum za članstvo u Eu. Ubrzanom dinamikom radimo i na dugo očekivanom proglašenju prvih morskih zaštićenih područja.
Kroz saradnju sa UNESCO-om intenziviramo implementaciju visokih standarda za područja koja su upisana na Listu svjetske prirodne baštine, a očekujemo i pozitivan odgovor na nominaciju prašumskih bukovih kompleksa NP Biogradske gore za upis na UNESCO listu.
Koji se ekološki projekti trenutno realizuju u Crnoj Gori?
VOJINOVIĆ: Kroz kreditne aranžmane međunarodnih finansijskih institucija, ali i sopstvena sredstva, grade se kolektorski sistemi i kanalizaciona mreža na čitavoj teritoriji Crne Gore i realizuju višemilionske investicije u izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda.
U toku je realizacija ugovora o izgradnji ovih postrojenja u: Andrijevici, Petnjici i Danilovgradu. Početkom izgradnje primarnog kolektora 18. maja u Podgorici započela je izgradnja novog sistema za prečišćavanje otpadnih voda, koji predstavlja investiciju od preko 50 miliona eura. U pitanju je kapitalno važan projekat kojim se obezbjeđuje zaštita rijeke Morače, podzemnih voda i vodoizvorišta u slivu Skadarskog jezera.
U oblasti upravljanja otpadom nastaviće se aktivnosti na uspostavljanju sistema: selekcije, prevencije, reciklaže i ponovne upotrebe otpada, kao i osiguranja njegovog ekološki ispravnog odlaganja. Realizuju se projekti sanacije neuređenih odlagališta, izgradnje reciklažnih dvorišta (Berane, Kolašin i Pljevlja), transfer stanica (Mojkovac, Andrijevica i Pljevlja), četvrtog tijela deponije u Podgorici, centra za obradu otpada u okviru deponije u Baru. Biće izrađen novi Državni plan upravljanja otpadom za period do 2026. i usvojen novi Zakon o upravljanju otpadom kojim će, između ostalog, biti predviđene mjere za sprečavanje nastanka plastičnog otpada, uz zabranu upotrebe jednokratnih proizvoda od plastike. Takođe, radi se na stvaranju uslova za izgradnju regionalnog centra upravljanja otpadom u opštini Bijelo Polje, koji će opsluživati sjever Crne Gore.
Kroz novi strateški okvir u oblasti kvaliteta vazduha, čija izrada je u toku, posebnu pažnju posvetićemo mjerama smanjenja uticaja zagađenja vazduha na javno zdravlje, te ostvariti saradnju sa Svjetskom zdravstvenom organizacijom, sa fokusom na najpogođenije gradove: Pljevlja, Podgoricu, Nikšić i Bijelo Polje.
Koliko će sve to da košta?
VOJINOVIĆ: Pored dosadašnjih investicija u ovu oblast, u narednih 15 godina biće uloženo nešto više od milijarde eura, iz različitih izvora finansiranja poput IPA i ostalih EU fondova, državnog i opštinskih budžeta, međunarodnih finansijskih institucija (Evropska investiciona banka, Evropska banka za obnovu i razvoj, Svjetska banka i njemački KFW), bilateralnih programa podrške, Eko fonda, programa UN-a i drugih.
Od dana članstva u EU značajan izvor finansiranja biće strukturni fondovi. Kako su otpočele aktivnosti na programiranju IPA sredstava za period 2021-2027, radimo na pripremi projekata čijom realizacijom će se ispuniti cilj Vlade Crne Gore, a to je dovođenje stanja životne sredine na nivo kvaliteta koji zahtijevaju EU standardi.
U posljednjih nekoliko decenija pominju se crne ekološke tačke Crne Gore. Prva među njima je bazeni crvenog mulja nedaleko od Podgorice. Dokle se stiglo s revitalizacijom bazena i šta se planira? Da li bazen crvenog mulja može da postane mineralni resurs?
VOJINOVIĆ: Već duži niz godina Vlada Crne Gore bavi se rješavanjem služenog problema opasnog industrijskog otpada na najkritičnijim lokacijama. U saradnji sa Svjetskom bankom realizuje se projekat “Upravljanje industrijskim otpadom i čišćenje”, u okviru kojeg su, između ostalog, obezbijeđena kreditna sredstva za izradu tehničke dokumentacije za remedijaciju bazena crvenog mulja.
Do sada su po ovom pitanju potpisani ugovori sa obrađivačem i revidentom Idejnog i Glavnog projekta remedijacije, kao i obrađivačem Elaborata procjene uticaja na životnu sredinu.
Pozitivno je revidovan Projekat geološkogeotehničkih istraživanja i u toku je sprovođenje geoloških istraživanja.
Primarni cilj je da se radovima na remedijaciji bazena crvenog mulja najprije ova lokacija transformiše u područje ekološki bezbjedno za zdravlje ljudi i životnu sredinu. Nakon ostvarenja tog cilja svakako da se razmatra i potencijal crvenog mulja za potrebe ekonomske eksploatacije, što je i jedna od preporuka iz Strategije pametne specijalizacije koju je Vlada usvojila u junu 2019.
Druga crna ekološka tačka je grit iz Brodogradilišta Bijela. Šta se desilo sa gritom? Da li se to može više posmatrati kao crna tačka?
VOJINOVIĆ: Jedan od ključnih prioriteta u rješavanju problema industrijskog zagađenja je remedijacija lokacije Brodogradilišta Bijela. Pored rješavanja pitanja višedecenijske kontaminacije otpadnim gritom, kao i čišćenja kontaminiranog zemljišta, remedijacijom lokacije na obali mora u Bokokotorskom akvatorijumu stvaraju se uslovi za valorizaciju tog prostora kroz realizaciju visoko kvalitetnih investicija.
Aktivnosti na remedijaciji ove lokacije traju od juna 2018. kada je izvođač radova, koji je odabran na međunarodnom tenderu sprovedenom u skladu sa procedurama Svjetske banke, započeo svoje aktivnosti. Zaključno sa današnjim danom, shodno Bazelskoj konvenciji, izvođač je izvezao 38.488t opasnog grita u Španiju, na osnovu dozvola izdatih od nadležnog španskog organa i naše Agencije za zaštitu prirode i životne sredine. Izvođač radova još nije obezbijedio potrebne dozvole za nastavak izvoza otpadnog grita, tako da još uvijek naša država nema očišćenu lokaciju shodno standardima nacionalnog i međunarodnog zakonodavstva.
U Pljevljima i tamošnjoj Termoelektrani su uložena velika sredstva. Da li je taj grad više ekološki sporan? Da li i dalje ima privatnih ložišta i koliko je zaživio pelet?
VOJINOVIĆ: TE Pljevlja već godinama ulaže u opremu za sprečavanje zagađivanja vazduha i poštovanje ostalih standarda zaštite životne sredine. Podsjetiću da je 2013. u TE Pljevlja uložen oko milion eura u popravku elektrofiltera, nakon čega su emisije suspendovanih čestica koje potiču od sagorijevanja uglja bile u granicama propisanih standarda emisija. Međutim, u periodu od 2013. godine do danas, u Pljevljima se svake zime bilježe povećane koncentracije suspendovanih čestica u vazduhu, prije svega kao posljedica grijanja domaćinstava na čvrsta goriva (ugalj, drvo) i usljed nepovoljnih vremenskih uslova koji doprinose koncentraciji zagađujućih materija u nižim slojevima atmosfere. Ulaganja u TE Pljevlja (procijenjena na preko 60 miliona eura) u okviru ekološke rekonstrukcije ovog postrojenja podrazumijevaju, između ostalog, ugradnju opreme za smanjenje emisija sumpordioksida i oksida azota, ali i stvaranje uslova za realizaciju projekta toplifikacije, kao trajnog rješenja sanacije zagađenja vazduha.
Zagađenje vazduha nastaje kao zbir brojnih faktora pod uticajem industrije, saobraćaja, spaljivanja otpada, šumskih požara i slično, ali dominantan uticaj na zagađenje vazduha u Pljevljima ima grijanje domaćinstava, na šta između ostalog ukazuje sezonski karakter zagađenja koje se pojavljuje u zimskim mjesecima. U opštini Pljevlja ima oko 10.000 domaćinstava, od kojih 99 odsto ima individualna ložišta, jer je samo stotinak domaćinstava u užem gradskom jezgru povezano na gradsku kotlarnicu, dok vrlo ograničen broj stanovnika opštine Pljevlja za grijanje koristi električnu energiju. Prema podacima opštine Pljevlja, tokom sezone grijanja 2019/2020. godina u aktivnost subvencionisane nabavke peleta učestvovalo je 660 domaćinstava.
Očekivanja su da će u narednom periodu opština Pljevlja ulaganjem sredstava od naknade koju plaćaju preduzeća čija je djelatnost energetika i ekstraktivna industrija, u rješavanje ekološkog problema, ubrzati rješavanje ovog akutnog izazova naše najsjevernije opštine. Uz to, tokom ove godine biće završena remedijacija dvije „crne ekološke tačke” u Pljevljima (dio deponije Maljevac i jalovište Gradac), što će umnogome poboljšati ekološku sliku grada.
Koji je trenutno najveći ekološki problem Crne Gore?
VOJINOVIĆ: Ekološki problemi su brojni i različiti, kako globalno, tako i u Crnoj Gori. Pažnju javnosti u svijetu jednako zaokupljaju negativne posljedice klimatskih promjena, gubitak biodiverziteta, uništavanje šuma, upravljanje otpadom, prisustvo plastike u morima i okeanima, zagađenje vazduha, buka, narušavanje prirodne ravnoteže brojnim ljudskim aktivnostima, poput građevinarstva, transporta, korišćenja fosilnih goriva, hemikalija, supstanci koje oštećuju ozonski omotač i slično.
Zašto je recimo Bijelo Polje zagađeno, iako tamo nema neke velike industrije?
VOJINOVIĆ: Kada je riječ o Bijelom Polju, u toj opštini je u septembru 2019. puštena u rad automatska stanica za praćenje kvaliteta vazduha, a sa početkom sezone grijanja, kao što je bilo i očekivano, zabilježene su povećane koncentracije suspendovanih čestica u vazduhu. Bijelo Polje se, zajedno sa: Pljevljima, Andrijevicom, Beranama, Gusinjem, Kolašinom, Mojkovacem, Petnjicom, Plavom, Plužinama, Rožajama, Šavnikom i Žabljakom, nalazi u sjevernoj zoni kvaliteta vazduha. Nivo zagađenja nije identičan u svim ovim opštinama, jer na to utiče broj stanovnika, gustina naseljenosti, frekventnost saobraćaja i drugih aktivnosti, meteorološka i geomorfološka situacija (npr. gradovi u kotlinama imaju prirodno veći broj dana sa maglom, što pogoduje koncentraciji zagađenja). Međutim, izvor zagađenja je u velikoj mjeri zajednički, a to je prije svega korišćenje čvrstih goriva za grijanje, koje se pretežno koristi zbog dužih i oštrijih zima, a čijim sagorijevanjem dolazi do prekoračenja emisija zagađujućih materija u vazduh.
Piva najčistija, Morača, Ibar, Lim, Ćehotina najzagađenije
Kakvo je stanje crnogorskih rijeka?
VOJINOVIĆ: Bogatstvo i kvaLitet podzemnih i površinskih voda jedna su od najznačajnijih komparativnih prednosti Crne Gore. Shodno podacima iz Informacije o stanju životne sredine, koju je Vlada usvojila u junu 2019, vodotoci ili djeLovi vodotoka na kojima je evidentirano najveće zagađenje su: Vezišnica, Ćehotina, Morača, Ibar, Lim i Grnčar, dok najbolji kvaLitet vode ima rijeka Piva. Najveći izvori zagađenja vodnih resursa su komunalne otpadne vode, potom poljoprivredne aktivnosti, industrija (prije svega prehrambena), saobraćaj, ali i distribucija goriva i građevinski radovi.
Sigurno da neki negativni primjeri koji su se desili prošle godine, kao što su nedopustivi ekološki incidenti na rijekama Ćehotina i Lim, oblikuju naše odluke za dolazeći period, primarno u pravcu jačanja inspekcijskog nadzora na državnom i Lokalnom nivou, kao i snažnog sankcionisanja svakog zagađivača.