Odluka Suda pravde EU u velikoj mjeri bavi se Evropskim istražnim nalozima putem kojih su EncroChat i Sky ECC podaci dostavljeni državama članicama EU, tačnije pitanjima ko je ovlašćen za izdavanje ovih naloga, uslovima za njihovo izdavanje i slično.
Ove odredbe su u Crnoj Gori i Srbiji neprimjenljive, jer Evropski istražni nalozi važe samo u državama članicama EU i ne odnose se na države ne-članice u kojima se dokazi i dalje dostavljaju putem klasične ‘’male’’ međunarodno pravne pomoći, kazala je za Vijesti dr Vanja Bajović, profesorka Pravnog fakulteta u Beogradu, sa Katedre za krivično pravo.
Iako presude Suda pravde EU formalno pravno obavezuju samo države članice EU, dodaje Bajović, ta odluka je od posebnog značaja jer se radi o prvoj odluci jedne međunarodne, nadnacionalne sudske instance koja se bavi uslovima pod kojima se podaci dobijeni presijecanjem kriptovanih komunikacionih platformi mogu koristiti kao dokazi u krivičnim postupcima u drugim državama.
Dr Bajović predaje i međunarodno krivično pravo. Objavila je naučni rad “EncroChat i Sky ECC komunikacija kao dokaz u krivičnom postupku” i spada u red međunarodno priznatih eksperata za ovu oblast koja postaje sve važnija za sudsku praksu.
Objašnjava da je odluka Evropskog suda pravde donijeta na inicijativu suda u Berlinu, koji je prvobitno izuzeo iz dokaznog materijala podatke pribavljene presijecanjem platforme EncroChat, pod obrazloženjem da se radilo o masovnom nadzoru kojim je doveden u pitanje zahtjev za neophodnošću i proporcionalnošću mjere, ali je kasnije sud u Hamburgu prihvatio njihovo korišćenje. Neujednačena sudska praksa u Njemačkoj je i dovela, dodaje Bajović, do toga da se sud u Berlinu obrati ovoj nadnacionalnoj sudskoj instanci.
“Evropski istražni nalozi su i nastali kao model kojim se brže i efikasnije prikupljaju dokazi u državama članicama EU jer se njima uprošćava princip klasične međunarodno pravne pomoći. U EU naime važi princip uzajamnog povjerenja i priznanja odluka drugih država članica, jer se polazi od toga da su države članice dostigle određen nivo pravne sigurnosti koji drugim članicama može biti dovoljna garancija poštovanja zakona”, naglašava profesorka.
Međutim, upozorava dr Vanja Bajović, uprkos ovim principima, Evropski sud je ipak stao na stanovište da se, kada je riječ o podacima pribavljenim presrijetanjem kriptovanih komunikacionih platformi u drugim državama (konkretno Francuskoj), ovi podaci ne mogu koristiti ‘’po automatizmu’’, već se moraju ispuniti još neki uslovi.
“Zahtijeva se, najprije, da se ista mjera može odrediti pod istim uslovima i u pravu druge države u kojoj se koriste ovi podaci. Ovaj zahtjev je važan jer je precizirano da se neophodnost i proporcionalnost mjere nadzora ocjenjuje po unutrašnjem pravu države izdavaoca naloga, odnosno države u kojoj se dokaz koristi. U konkretnoj odluci, analizirano je njemačko pravo i član 100a njemačkog ZKP koji dozvoljava instaliranje špijunskih kompjuterskih programa na terminalnoj opremi i slično, ali je problem sa onim državama čija zakonodavstva uopšte ne predviđaju dokazne mjere online nadzora, jer se po logici u njima ovakve mjere i ne mogu odrediti, pa je samim tim bespredmetno i pričati o istim uslovima za njihovo određivanje”, ističe dr Bajović, kako pišu Vijesti.
Zahtijeva se, osim toga, dodaje dr Vanja Bajović, i da država na čijoj teritoriji se nalaze lica čija se komunikacija nadzire mora biti obaviještena o tome, čak iako njena tehnička pomoć nije neophodna da bi se nadzor obavio.
“To konkretno znači da je Francuska unaprijed trebalo da obavijesti sve države na čijim teritorijama se građani nadziru, čak iako joj nije potrebna pomoć stranih operatera za sprovođenje takvog nadzora. Ovo primjera radi ne važi za Belgiju i Holandiju koje su bile članice zajedničkog istražnog tima za presijecanje ovih platformi, pa su samim tim o mjerama bile obaviještene, ali važi za sve druge države kojima su pribavljeni podaci kasnije dostavljeni”, pojašnjava profeoska ističući da je time je odgovoreno na ono posebno sporno pitanje po kom pravnom osnovu strana država može nadzirati lica van njene teritorije za krivična djela izvršena van njene teritorije, a da se ne radi o klasičnoj ‘’špijunaži.’’
“Uprkos načelu povjerenja država članica i uzajamnog priznanja odluka, države članice EU i dalje zadržavaju onu sferu suverenosti koja onemogućava drugim državama da bez njenog znanja prikuplja dokaze na njenoj teritoriji, upozorava dr Bajović, prenose Vijesti.
Ona ističe da se u Odluci insistira na poštovanju prava odbrane i pravičnosti postupka, što znači da odbrani mora da se ostavi mogućnost da osporava pribavljene podatke.
“To ne podrazumijeva da se mora objelodaniti ‘’povjerljivost tehničkih baza’’, odnosno način na koji su podaci tehnički pribavljeni u Francuskoj, ali odbrana mora da ima mogućnost da se efektivno izjasni o dokazima koji mogu imati odlučujući uticaj za utvrđivanje činjenica. U tom kontekstu je problematično ako su kriptovane prepiske jedini dokaz u krivičnom postupku, budući da onda one nesporno imaju odlučujući značaj za utvrđivanje činjenica”, kaže dr Vanja Bajović.
Ona smatra da navedena odluka ima pravno dejstvo samo na teritoriji država članica EU, ali bi ovi principi utoliko prije trebalo da važe i u pogledu trećih država jer, ako se čak i u pogledu Evropskih istražnih naloga propisuju dodatni uslovi u cilju zaštite suvereniteta država i garancija pravičnog postupka, logično je da se još stroži uslovi traže za države van sistema Evropskih istražnih naloga, za koje ne važi princip uzajamnog povjerenja i automatskog priznanja stranih sudskih odluka.
“Zbog toga je bilo daleko ‘’pravno čistije’’ da su pribavljeni podaci korišćeni kao operativni podaci, odnosno kao ‘’putokaz za pribavljanje drugih dokaza’’, nego da se tužilaštva u regionu oslanjaju na podatke čija je dokazna prihvatljivost sporna iz vizure nadnacionalnih sudskih instanci”, zaključuje dr Vanja Bajović, prenose Vijesti.
Presudom Evropskog suda pravde od 30. aprila, tumačena je primjenjivosti Evropskog naloga za istragu na zahtjev Regionalnog suda u Berlinu, u vezi sa presretnutom kriptovanom komunikacijom sa aplikacije Enkročat (EncroChat).
U julu 2020. godine francuski i holandski pravosudni i policijski zvaničnici saopštili su da su razbili svjetsku mrežu za šifrovanu komunikaciju Enkročat koju su isključivo koristile kriminalne organizacije, šverceri narkotika i nalogodavci i izvršioci atentata.
Evropski policajci potom su razbili i nekada kriptovanu Skaj aplikaciju, koju su takođe, prema njihovim tvrdnjama, dominatno koristile kriminalne grupe i pojedinci.
Na osnovu telefonskih poruka sa oba šifrovana programa, uhapšeno je više hiljada osoba širom Evrope.